„Nocna zmiana”. 29 lat temu upadł rząd Jana Olszewskiego. Został odwołany przez lustrację?

„Nocna zmiana”. 29 lat temu upadł rząd Jana Olszewskiego. Został odwołany przez lustrację?

Zmieniono: 
Jan Olszewski
Jan Olszewski Źródło: Newspix.pl / Wojciech Grzedzinski
4 czerwca 1992 roku został odwołany rząd Jana Olszewskiego, wyłoniony pół roku wcześniej po pierwszych od czasu II wojny światowej całkowicie wolnych wyborach. Do upadku rządu w dużym stopniu przyczyniła się ustawa lustracyjna, ale nie był to główny powód zgłoszenia wobec premiera wotum nieufności.

Funkcjonujący od grudnia 1991 roku rząd Jana Olszewskiego był rządem mniejszościowym. Premier nie był w stanie poszerzyć wspierającej go koalicji (w parlamencie znajdowało się wówczas ponad 20 ugrupowań). Pod koniec maja 1992 roku między rządem Jana Olszewskie a prezydentem Lechem Wałęsą doszło do ostrego spięcia w sprawie finalizowanego wówczas traktatu polsko-rosyjskiego dotyczącego opuszczanych przez Rosjan baz na terenie Polski. Wtedy to prezydent rozpoczął konsultacje polityczne zmierzające do obalenia rządu premiera Olszewskiego.

Już 26 maja 1992 r. prezydent Lech Wałęsa skierował do marszałka Sejmu oficjalne pismo, w którym poinformował, że stracił zaufanie do rządu i wycofuje swoje poparcie dla jego działań. Pomysł odwołania rządu już wtedy popierała Unia Demokratyczna, co partia wyraziła w uchwale, w której wzywała rząd Olszewskiego do ustąpienia.

Z kolei ustawę lustracyjną, zgłoszoną przez posła Janusza Korwin-Mikkego przyjęto 28 maja. Ustawa zakładała podanie do dnia 6 czerwca 1992 „pełnej informacji na temat urzędników państwowych od szczebla wojewody wzwyż, a także senatorów i posłów będących współpracownikami Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w latach 1945–1990”.

W ciągu następnych dni do Sejmu wpłynął wniosek o udzielenie rządowi Olszewskiego wotum nieufności złożony przez Jana Rokitę z Unii Demokratycznej w imieniu 65 posłów z UD, KLD i PPG.

Lista Macierewicza

4 czerwca szef MSW Antoni Macierewicz wykonując zapisy wynikające z ustawy lustracyjnej przesłał do Sejmu tajną listę nazwisk listę polityków figurujących w archiwach MSW jako konfidenci komunistycznych służb specjalnych, nie określając wobec których nazwisk oskarżenia o współpracę są prawdziwe, wobec których nie. Lista szybko przeciekła do parlamentarzystów i do mediów. Na „liście Macierewicza” znalazły się m.in. nazwiska 3 ministrów i 8 wiceministrów rządu Jana Olszewskiego oraz nazwisko Lecha Wałęsy.

Wałęsa początkowo wydał oświadczenie dla PAP, w którym przyznał się do podpisania paru dokumentów w 1970 roku. Gdy jednak zorientował się, że w Sejmie znajdzie się większość zdolna do obalenia rządu, wycofał pierwszy komunikat, zastępując go oskarżeniem o „sfabrykowanie” dokumentów i krytykę przeprowadzonej akcji lustracyjnej, którą oskarżył o wybiórczość i umożliwianie politycznego szantażu.

Prezydent przybył do Sejmu, żeby odbyć rozmowy z liderami ugrupowań postsolidarnościowych przeciwnych rządowi (Kongresu Liberalno-Demokratycznego, Unii Demokratycznej, Konfederacji Polski Niepodległej) oraz Polskiego Stronnictwa Ludowego. Negocjacje w sprawie powołania nowego premiera były oficjalnie nagrywane przez media. W ich trakcie ukształtowała się tymczasowa koalicja, która przy poparciu SLD była w stanie odwołać rząd.

„Nocna Zmiana”

Niedługo po północy 5 czerwca 1992 roku rząd Olszewskiego został odwołany. Za wotum nieufności głosowało 273 posłów przy 119 przeciw i 33 wstrzymujących się. Nowym premierem został Waldemar Pawlak. Nie udało mu się jednak zdobyć większości w sejmie i w lipcu 1992 roku premierem została Hanna Suchocka z Unii Demokratycznej.

Odwołanie rządu Jana Olszewskiego przeszło do historii jako „noc teczek” czy „nocna zmiana”. Trzy lata później pod tym tytułem ukazał się film Jacka Kurskiego i Michała Balcerzaka. Film „Nocna zmiana” wydatnie przyczynił się do utrwalenia pamięci wydarzeń związanych z upadkiem rządu Olszewskiego, pokazując go jako związany z aferą lustracyjną spisek, czy nawet „zamach stanu”.

Ostatecznie wydarzenia 4 czerwca przyczyniły się do podzielenia prawicy w sprawie sposobu przeprowadzenia lustracji i zaniechania jej.

Tekst został pierwotnie opublikowany 4 czerwca 2020 roku.

Czytaj też:
Tusk o wyborach 4 czerwca 1989 roku: Nie pamiętam na kogo głosowałem. Dwa lata później na siebie

Źródło: WPROST.pl