Czym są fundusze inwestycyjne i jakie są ich rodzaje?

Dobrze ulokowane pieniądze mogą przynosić wymierne zyski. Wiele osób, nie szukając daleko, umieszcza swoje środki finansowe na najłatwiej dostępnym rachunku oszczędnościowym lub wybranej lokacie, co nie przynosi znacznych korzyści finansowych. Z drugiej strony inni, którzy mają odpowiednie doświadczenie i dysponują czasem, decydują się na inwestowanie np. w papiery wartościowe, na których można sporo zarobić. Jednak dla osób nieposiadających większego doświadczenia w inwestowaniu, a szukających sposobu na bezpieczne i stabilne ulokowanie swojego kapitału, dobrym rozwiązaniem mogą być fundusze inwestycyjne.

Fundusz inwestycyjny – co to jest?

Fundusz inwestycyjny jest podmiotem prawnym, którego działalność polega na zbiorowym inwestowaniu. Kapitał inwestycyjny funduszu powstaje dzięki połączeniu środków finansowych wszystkich inwestorów (uczestników funduszu), którzy mogą wpłacać nawet niewielkie kwoty (np. kilkadziesiąt złotych), po czym kapitał ten inwestowany jest w różnego rodzaju instrumenty finansowe (np. akcje, obligacje, bony skarbowe) o zmiennym poziomie ryzyka. Wpłaty dokonywane przez inwestorów przeliczane są na tytuły uczestnictwa – jednostki uczestnictwa lub certyfikaty inwestycyjne, które wyrażają proporcjonalny udział inwestorów w majątku funduszu. Głównym celem każdego funduszu inwestycyjnego jest pomnażanie kapitału zebranego do jego uczestników.

Fundusz inwestycyjny tworzony jest przez Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych (TFI), które jest jego organem zarządzającym oraz reprezentuje go w stosunkach z osobami trzecimi lub instytucjami. Aby fundusz inwestycyjny mógł legalnie funkcjonować, zgodę na jego utworzenie musi wydać Komisja Nadzoru Finansowego, która sprawuje stały nadzór nad jego działalnością. Fundusze inwestycyjne w Polsce działają na podstawie ustawy o funduszach inwestycyjnych, zharmonizowanej z dyrektywami unijnymi, dotyczącymi przedsięwzięć zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe.

Z funduszu inwestycyjnego może skorzystać każdy – osoba fizyczna, osoba prawna, jak również podmiot nieposiadający osobowości prawnej. Przystąpienie do funduszu wiąże się z koniecznością złożenia zlecenia nabycia jednostek uczestnictwa oraz wpłatą pieniężną. Fundusze inwestycyjne umożliwiają zatem każdemu potencjalnemu inwestorowi bez odpowiedniego doświadczenia lokowanie nawet niewielkich kwot pieniędzy w instrumenty finansowe, które pozostawałyby poza jego zasięgiem, gdyby postanowił działać samodzielnie. Warto dodać, że osoby zarządzające funduszami to profesjonaliści, doskonale orientujący się w świecie rynków finansowych. To oni decydują, jaką politykę inwestycyjną przyjmie dany fundusz, a tym samym, jakie instrumenty finansowe znajdą się w jego portfelu. To wszystko powoduje, że inwestycja w fundusze charakteryzuje się stosunkowo niskim ryzykiem, przynosi stabilny zysk i stanowi bardzo dobre narzędzie do dywersyfikacji portfela.

Rodzaje funduszy inwestycyjnych

Fundusze inwestycyjne dzieli się ze względu na dwa kryteria – formę uczestnictwa lub zawartość portfela.

Jeśli chodzi o podział funduszy inwestycyjnych ze względu na formę uczestnictwa, to wyróżniamy:

• fundusze inwestycyjne otwarte (w skrócie FIO) – to fundusze, które posiadają dowolną liczbę uczestników (osoby fizyczne i prawne) i zapewniają możliwość odkupienia aktywów na każde żądanie uczestnika,
• fundusze inwestycyjne zamknięte (FIZ) – posiadają ograniczoną liczbę uczestników, aktywa zaś można spieniężyć wyłącznie w wyznaczonym terminie (np. raz na kwartał),
• specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte (SFIO) – czyli fundusze, które inwestują w jednostki innych FIO lub SFIO, mogą też lokować pieniądze w tytułach uczestnictwa funduszy zagranicznych.

Natomiast w przypadku podziału funduszy inwestycyjnych ze względu na zawartość portfela (lokowanie aktywów), mamy następujące fundusze:

• fundusze akcji (wyłącznie akcje spółek giełdowych),
• fundusze papierów dłużnych (są to przede wszystkim obligacje i bony skarbowe),
• fundusze stabilnego wzrostu (tutaj również są to obligacje i bony skarbowe),
• fundusze agresywnego wzrostu(jest to taki rodzaj funduszy akcyjnych, które charakteryzują się dużymi wahaniami),
• fundusze zrównoważone (głównie akcje spółek giełdowych),
• fundusze rynku pieniężnego(krótkoterminowe papiery wierzycielskie),
• fundusze rynku surowców (głównie akcje spółek surowcowych lub instrumenty pochodne, których aktywami bazowymi są surowce),
• fundusze rynku nieruchomości (inwestycje w nieruchomości, bezpośrednio lub poprzez spółki celowe, w celu uzyskania dochodów z tytułu ich wynajmu lub wzrostu wartości rynkowej),
• fundusze branżowe (inwestycje w branże przemysłowe),
• fundusze aktywów niepublicznych (ang. private equity; głównie akcje spółek akcyjnych nienotowanych na giełdzie oraz udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością),
• fundusze rynków zagranicznych.

Fundusze inwestycyjne otwarte (FIO)

Do funduszu inwestycyjnego otwartego może przystąpić dowolna liczba uczestników – zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne. Osoba inwestująca swoje środki finansowe w otwarty fundusz inwestycyjny nabywa tzw. jednostkę uczestnictwa. Cena jednostki obliczana jest na podstawie podzielenia aktywów netto funduszu przez liczbę wszystkich jednostek uczestnictwa. Warto wiedzieć, że jednostka uczestnictwa, jako tytuł prawny nie może być przedmiotem obrotu (nie można jej sprzedać innej osobie), ale podlega dziedziczeniu i może być również przedmiotem zastawu. Inwestor lokujący pieniądze w FIO ma dość dużą kontrolę nad swoim kapitałem, ponieważ w każdej chwili może zażądać od TFI zarządzającego FIO odkupienia jednostki uczestnictwa. W momencie, kiedy TFI odkupi jednostkę od inwestora, zostanie ona umorzona.

Co ważne, częstotliwość nabywania i zbywania jednostek zawsze określona jest w statucie danego funduszu, jednak nie może zdarzać się to rzadziej niż raz na 7 dni. Powoduje to, że liczba inwestorów oraz jednostek uczestnictwa może się dynamicznie zmieniać (wzrastać lub spadać), więc nie jest ona stała. Oznacza to również, że TFI zarządzające FIO musi utrzymywać odpowiednio wysokie saldo wolnej gotówki, niezbędnej dla realizacji bieżących wypłat dla uczestników funduszu przedstawiających jednostki uczestnictwa do wykupu. Ma to niebagatelny wpływ na ograniczenie swobody inwestycyjnej takiego funduszu.

Fundusze inwestycyjne otwarte mogą inwestować swoje aktywa w: papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego, inne tytuły uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych oraz depozyty bankowe.

Fundusze inwestycyjne zamknięte (FIZ)

Przede wszystkim należy pamiętać, że nie każdy może zainwestować w FIZ. To statut danego funduszu reguluje kwestię tego, kto może zostać jego członkiem. FIZ może mieć charakter publiczny lub niepubliczny, co jeszcze bardziej zawęża grono potencjalnych inwestorów. Dodatkowo wartość środków finansowych zainwestowanych w tego rodzaju fundusz musi wynosić minimum 40 tys. euro.

Jak już wiadomo, FIZ – w przeciwieństwie do FIO – charakteryzuje się ograniczoną liczbą uczestników, dzięki czemu nie musi stale posiadać odpowiednio wysokich rezerw gotówki na spłatę uczestników funduszu. Dodatkowo FIZ może zaciągać pożyczki i kredyty do wysokości 75 proc. wartości aktywów netto funduszu. Z tego wynika, że TFI zarządzające FIZ ma znacznie większą swobodę, aby tworzyć zróżnicowane strategie inwestycyjne w celu efektywnego wykorzystania posiadanego kapitału, co umożliwia osiąganie wyższych zysków, niż w przypadku FIO.

FIZ nie emituje jednostek uczestnictwa (jak FIO), lecz certyfikaty inwestycyjne, które są udziałowymi papierami wartościowymi. Wycena wartości certyfikatów musi być dokonywana przynajmniej raz na kwartał, jednak szczegółowe wytyczne dotyczące częstotliwości wyceny zapisane są w statucie danego funduszu. Aby nabyć certyfikat inwestycyjny i dołączyć do FIZ należy dokonać zapisu na certyfikaty w odpowiednim czasie lub też nabyć certyfikat od innego inwestora, ponieważ jako papiery wartościowe podlegają one obrotowi. FIZ może emitować certyfikaty inwestycyjne w drodze oferty publicznej lub niepublicznej.

Fundusz inwestycyjny zamknięty może lokować aktywa w: papiery wartościowe, udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, instrumenty rynku pieniężnego, tytuły uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych, finansowe i towarowe instrumenty pochodne, własność lub współwłasność nieruchomości i statków morskich oraz użytkowanie wieczyste, wierzytelności, waluty oraz depozyty bankowe.

Specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte (SFIO)

SFIO jest odmianą funduszu otwartego, który swoją konstrukcją zbliżony jest do FIO, jednak posiada również pewne charakterystyczne cechy FIZ. Tytułem prawnym uczestnictwa w SFIO jest jednostka uczestnictwa, uczestnikiem jednak może zostać inwestor spełniający określone w statucie funduszu kryteria (w FIO uczestnikiem może być każdy inwestor). Oferta nabycia jednostek uczestnictwa tego typu funduszu może być skierowana do określonej grupy osób, np. instytucji lub uczestników programów emerytalnych. Dodatkowo statut SFIO może określać specyficzny sposób odkupywania jednostek uczestnictwa, np. że wykup nastąpi w określonym terminie.