Jak będzie wyglądała waluta przyszłości?

Jak będzie wyglądała waluta przyszłości?

UOKiK na tropie piramidy finansowej
UOKiK na tropie piramidy finansowej Źródło: Fotolia / I.M.Redesiuk
Całkowite wyeliminowanie gotówki z obiegu i zastąpienie jej e-pieniądzem wymusiłoby w średnim okresie czasu powstanie alternatywnych kanałów funkcjonowania szarej strefy, wzmocniłoby rynek autonomicznych kryptowalut – doprowadzając w długim okresie do zniekształceń bilansów płatniczych, co w skrajnych warunkach może się przełożyć na trudności z kontrolą podaży pieniądza.

Cashless Society

Począwszy od 2013 r., a szczególnie od lutego 2015 r. widać wyraźny trend wielu banków centralnych zmierzający w kierunku ograniczenia, a następnie eliminacji papierowego obiegu pieniądza. Szczególnie modne w tym kontekście stało się określenie „cashless society”, co oznacza społeczeństwo płatności elektronicznych, gdzie papierowy pieniądz jest używany marginalnie lub – w przyszłości – wcale. W Szwecji obrót gotówkowy już jest minimalny, a Szwedzki Bank Centralny (Riksbank) prowadzi zaawansowane prace nad wprowadzeniem e-korony. Rząd Szwecji dodatkowo zniechęca obywateli do płacenia gotówką. Rozpowszechnione hasło odnośnie do płatności gotówkowych brzmi: Jeśli musisz zapłacić gotówką, coś jest nie tak. Dodatkowo w kasach fiskalnych zostały zamontowane aplikacje, które bezpośrednio informują organy podatkowe o możliwej próbie uchylania się od opodatkowania w zakresie podatku VAT. Korea Południowa zapowiedziała całkowite wyeliminowanie z obiegu fizycznej gotówki w ciągu najbliższych lat. Dania już nie drukuje banknotów i najdalej za kilka lat planuje całkowicie zakazać płatności gotówkowych, podobnie jak Finlandia.

W Stanach Zjednoczonych kampania na rzecz zniesienia gotówki zapoczątkowana m.in. przez prof. Larry’ego Summersa i prof. Kennetha Rogoffa, która miała się rozpocząć od wyeliminowania z obiegu banknotu o nominale 100 USD, zakończyła się porażką, co nie oznacza, że dalsze wysiłki w tej sprawie zostały powstrzymane. Ekwador od kilku lat zapowiada rezygnację z obrotu gotówkowego i całkowite przejście na przyszłościową walutę narodową e-sucre, ale przy równoległym korzystaniu z dolara amerykańskiego w obrocie gotówkowym wydaje się to nierealne.

Z kolei Europejski Bank Centralny w dniu 4 maja 2016 r. podjął decyzję o zaprzestaniu emisji banknotów 500 EUR do końca 2018 r., jednak nie zdecydował się na całkowite wycofanie ich z obiegu. Obecnie w większości państw europejskich wprowadzono maksymalne limity płatności gotówkowych (np. Hiszpania i Francja – do 1000 euro, Grecja – 500 euro, Polska – 15 000 zł). W Niemczech, największej gospodarce europejskiej, próby ograniczenia płatności gotówkowych do 5000 euro zakończyły się niepowodzeniem na skutek ostrych protestów społecznych i nawet prezes Banku Centralnego Niemiec Jens Weidmann odniósł się krytycznie do propozycji rządowych, które zostały odrzucone. Dziennik BILD zorganizował protesty czytelników, a THE ECONOMIST tłumaczył, że w Niemczech panuje duża nieufność do jakiegokolwiek śledzenia, utożsamianego z elektronicznymi płatnościami, jako pamięć po dawnych działaniach Stasi.

Inaczej sytuacja wygląda na kontynencie afrykańskim, gdzie np.: w Nigerii w 2012 r. uruchomiono zatwierdzony przez Bank Centralny Nigerii (CBN) cały projekt dedykowany „cash-less society” Wprowadzono dodatkowe opłaty od transakcji gotówkowych osób fizycznych powyżej 2500 USD i przedsiębiorstw – powyżej 15 000 USD.

Prawdziwa rewolucja w walce z papierowym obiegiem pieniądza ma miejsce w Indiach, gdzie w listopadzie 2016 r. zarząd banku centralnego pod pretekstem walki z korupcją, szarą strefą i finansowaniem terroryzmu tamilskich separatystów wycofał z obiegu wszystkie banknoty o nominale 500 rupii (INR; równowartość ok. 7,35 USD) i 1000 rupii (równowartość ok. 14,70 USD), co stanowiło aż 86% gotówki będącej w powszechnym obiegu. Premier Indii ogłosił demonetyzację rupii w dniu 8 listopada 2016 r., oznajmiając, że posiadane przez kogokolwiek nominały rupii (500 IRN, 1000 IRN) nie są już prawnym środkiem płatniczym, a ludzie mają czas do końca 2016 r. na zdeponowanie tych środków w bankach lub wymianę na nowe nominały.

Trzeba jednak zaznaczyć, że z 1,3 mld obywateli Indii ponad 500 mln nie posiadała konta bankowego w momencie wycofywania banknotów z obiegu, a tylko 40% populacji korzysta w sposób aktywny z jakichkolwiek usług bankowych. Dodatkowo ustanowiono bardzo niski próg środków płatniczych (poniżej 4000 USD), po przekroczeniu którego wymagano wyjaśnienia źródła ich pochodzenia, co masowo przełożyło się także na karne opodatkowanie. Jednocześnie rząd Indii zakazał dokonywania transakcji gotówkowych powyżej 300 000 rupii (ok. 4500 USD). Po pierwszym szoku, jakiego doznali mieszkańcy Indii w ramach procesów demonetyzacji, okazało się, że systematyczne uzupełnianie papierowego pieniądza w obiegu pociąga za sobą drastyczny spadek transakcji płatniczych wykonywanych elektronicznie, co oznacza, że ludzie wrócili do swoich nawyków płatności gotówkowych. W lutym 2017 r. łącznie transakcje elektroniczne w Indiach spadły o 21,3% w stosunku do stycznia 2017 r., przy jednoczesnym spadku wartości tych transakcji o 16,7% (ryc. 1).

Ryc1.