Rośnie aktywność inwestycyjna samorządów. BGK sprawdził, na co najchętniej wydają samorządy

Choć ostatnie kwartały były trudne dla samorządów – najpierw niespodziewane wydatki wynikające z pandemii, później rosnące ceny, w międzyczasie wojna w Ukrainie, która również zrodziła dodatkowe wydatki w wielu samorządach – to mimo wszystko samorządy gotowe są podejmować nowe wyzwania i inwestować. Taki wniosek wypływa z raportu „Zrównoważony rozwój na tle wyzwań inwestycyjnych i sytuacji finansowej polskich samorządów” przygotowanego przez BGK. Zaprezentowano go w trakcie XV konferencji BGK dla Jednostek Samorządu Terytorialnego „Samorząd terytorialny – finanse w czasie kryzysu”, która w dniach 7-8 listopada odbyła się w Warszawie. Panele dyskusyjne oraz kuluary stały się miejscem wymiany spostrzeżeń i doświadczeń przez samorządowców, analityków, ekonomistów i polityków.

Po pierwsze – budowa dróg

Raport dotyczący tego, jak na inwestycje samorządów wpływa aspekt zrównoważonego rozwoju. Z opracowania wynika, że w ubiegłym roku samorządy przeznaczyły na inwestycje ponad 48 mld zł. Najchętniej realizowały projekty drogowe.

– W strukturze inwestycji samorządów dominują projekty drogowe. W 2021 roku ich wartość wyniosła 15,9 mld zł, a ich udział w całkowitych inwestycjach sięgał 33,2 proc. Wartość inwestycji drogowych była wyższa niż suma wydatków na transport zbiorowy, turystykę, sport i kulturę oraz na infrastrukturę wodno-kanalizacyjną – powiedział podczas prezentacji raportu Mateusz Walewski, dyrektor Departamentu Badań i Analiz BGK oraz główny ekonomista banku. Jedynie w gminach wiejskich inwestycjom drogowym dorównują wodno-kanalizacyjne. W miastach na prawach powiatu bliskie skalą są im inwestycje związane z transportem zbiorowym – dodał.

W tym roku wartość lokalnych inwestycji drogowych może zwiększyć się do prawie 23 mld zł. Ta „nadreprezentacja” nakładów wynika z dużych zapóźnień – samorządy, mając do wydania określoną pulę środków, chcą w pierwszej kolejności zrealizować te, wydawałoby się, podstawowe zadania i dopiero później kierować pieniądze na inne cele. Gdy te potrzeby są zabezpieczone, samorządy realizują inwestycje związane z gospodarką odpadami, ciepłownictwem i transportem zbiorowym.

Coraz więcej „zielonych projektów” w samorządach

Samorządy deklarują, że projekty drogowe w kolejnych latach także będą dominować w ich budżetach inwestycyjnych. W cierpliwość będą musieli uzbroić się niezmotoryzowani obywatele, bo pod nóż pójdą wydatki na transport zbiorowy. Zyskiwać będą natomiast inwestycje energetyczne, np. pozwalające produkować i oszczędzać prąd.

Samorządy realizują politykę zrównoważonego rozwoju przede wszystkim poprzez „zielone” projekty inwestycyjne oraz akcje edukacyjne. Odpowiedziało tak kolejno 55 i 52,7 proc. samorządów. Udział „zielonych” inwestycji w całkowitych wydatkach majątkowych samorządów w 2021 r. wynosił 17,5 proc., zatem co szósta złotówka wydana przez samorządy była „zielona”. Tego typu inwestycje mają służyć ochronie roślin, oczyszczaniu miast i wsi, ochronie gleb i wód podziemnych czy ochronie różnorodności biologicznej i krajobrazu. Największy odsetek takich inwestycji był w gminach wiejskich (28,7 proc.), a w ujęciu regionalnym w województwie mazowieckim (22,9 proc.).

Ponadto większość samorządów (89 proc.) na bieżąco monitoruje środowiskowe oddziaływanie realizowanych inwestycji. Nieco rzadziej są dokonywane analizy oddziaływania społecznego (66,4 proc.).

Spada nadwyżka operacyjna

Inwestycje rosną pomimo spadającej nadwyżki operacyjnej, rozumianej jako dodatnia różnica między dochodami bieżącymi a wydatkami bieżącymi. W pierwszej połowie 2022 r. relacja nadwyżki operacyjnej do dochodów bieżących samorządów wynosiła 12,8 proc. i była mniejsza niż średnia z lat ubiegłych. Inwestycje są głównie finansowane ze środków własnych (36,7 proc.), ponadto 22 proc. ze środków europejskich, a tylko ponad 10 proc. z kredytu. Jednocześnie samorządy spodziewają się wyraźnego wzrostu znaczenia dotacji z budżetu państwa – ich udział w całkowitym finansowaniu inwestycji w 2021 r. wynosił 14,5 proc.

– Ostatnie miesiące to czas, w którym kolejne kryzysy nakładały się na siebie, tworząc bardzo niesprzyjające warunki gospodarcze – kryzys pandemiczny i inflacja, która była jego następstwem, szybko zostały wzmocnione przez kryzys energetyczny związany z rosyjską agresją na Ukrainę. W tym nowym otoczeniu samorządy musiały jednocześnie dostosować się do zmian regulacyjnych bezpośrednio wpływających na ich sytuację finansową – mówił Mateusz Walewski z BGK.

Wiceminister finansów o stabilnych finansach samorządów

Pierwszego dnia konferencji odbył się panel dyskusyjny z udziałem Sebastiana Skuzy, sekretarza stanu w Ministerstwie Finansów, Andrzeja Porawskiego, dyrektora biura ZMP, dr. hab. Jacka Sieraka i Mateusza Gołaszewskiego, prezesa zarządu Aesco Group. Samorządowców reprezentowali Jacek Brygman, wójt gminy Cekcyn oraz Danuta Lange, skarbnik miasta Katowice. Moderatorem dyskusji był Mateusz Walewski.

Wiceminister Sebastian Skuza przedstawił dane na temat aktualnej kondycji finansowej samorządów oraz najważniejszych wyzwań stojących przed administracja lokalną. W jego ocenie wstępne dane po trzech kwartałach 2022 r. „pokazują pewną stabilność finansów samorządowych”. Nadwyżka po trzech kwartałach br. wyniesie ok. 14,9 mld zł. Około 29,9 mld wyniosłaby nadwyżka operacyjna. Liczby te nie uwzględniają 13,7 mld zł, które są przekazywane samorządom w IV kwartale.

– Wynik jednostek samorządu terytorialnego będzie dużo lepszy od tego, który same zaprognozowały. W rok 2022 jednostki samorządu terytorialnego weszły z buforem środków w wysokości 52 mld zł, był to solidny bufor na trudny rok. Sądzę, że ten bufor powinien się utrzymać również na rok 2023 r. myślę, że wszyscy się zgodzą, że JST nie zamkną się w tym roku 40-miliardowym deficytem – przekonywał Sebastian Skuza.

Jednostki samorządu terytorialnego w 2022 roku planują deficyt w wysokości 48,5 mld zł wobec nadwyżki 17,4 mld zł w 2021 roku.