Z punktu widzenia zwykłego użytkownika zmiany mogą się nie wydawać rewolucyjne. Wielu z nas, zwłaszcza ci mniej spostrzegawczy, zapewne nawet nie dostrzeże różnic między starymi i nowymi banknotami. Nic w tym dziwnego – podstawowe, widoczne na pierwszy rzut oka cechy nie uległy zmianie. Są to nadal te same banknoty składające się na serię „Władcy polscy”, którą zaprojektował Andrzej Heidrich i która weszła do obiegu podczas denominacji złotego w 1995 r. Nie zmieniono układu graficznego, wymiarów (im wyższy nominał, tym większy banknot) czy dominującej, charakterystycznej dla każdego banknotu kolorystyki. Również sama wymiana banknotów dokonuje się w sposób praktycznie dla nas niezauważalny: nowe banknoty trafiają do obiegu stopniowo w ramach standardowych operacji zasilania banków w gotówkę oraz wycofywania banknotów zniszczonych lub uszkodzonych, a dotychczasowe banknoty pozostaną w obiegu bezterminowo – do czasu ich naturalnego zużycia.
BEZPIECZEŃSTWO I OSZCZĘDNOŚĆ
Zmiany mają dotyczyć banknotów o nominałach: 10 zł, 20 zł, 50 zł i 100 zł. Banknot 200-złotowy pozostaje obecnie taki sam jak do tej pory. To, co odróżnia nasze nowe papierowe pieniądze od starych, to zastosowanie zmodernizowanego systemu ich zabezpieczeń. Różnice w tym zakresie są istotne i dla każdego, kto choć przez chwilę przyjrzy się nowym banknotom, łatwo dostrzegalne gołym okiem. Czy oznacza to, że dotychczasowe banknoty były źle zabezpieczone? Nie! Stosowane w dotychczasowych banknotach zabezpieczenia,bardzo dobre i nowoczesne, nadal działają bez zarzutu, o czym świadczy niski poziom fałszerstw w Polsce. Jednak życie nieustannie idzie naprzód. Z powodu szybkiego postępu technologicznego wszystkie banki centralne, aby zapewnić najwyższy poziom bezpieczeństwa obrotu gotówkowego, muszą co jakiś czas udoskonalać stosowane w emitowanych przez siebie banknotach metody zabezpieczeń (tak np. w ubiegłym roku postąpił Europejski Bank Centralny, modernizując banknot o nominale 5 euro, a także amerykański Fed, unowocześniając banknot 100-dolarowy). Taką czysto techniczną zmianę zabezpieczeń przeprowadza od kwietnia także Narodowy Bank Polski – wyłączny emitent pieniędzy w naszym kraju. Dzięki temu nasze banknoty przez kolejne lata pozostaną w grupie bardzo dobrze zabezpieczonych banknotów na świecie.W operacji zmiany chodzi przede wszystkim o to, by z jednej strony utrudnić pracę fałszerzom, z drugiej zaś – jeszcze bardziej ułatwić zwykłym użytkownikom odróżnianie prawdziwych pieniędzy od falsyfikatów. Dotyczy to m.in. osób niewidomych – we wszystkich nowych banknotach zastosowano tak jak dotychczas wypukłe, wyczuwalne w dotyku oznaczenia nominału, portret władcy, godło państwowe, a także podpisy prezesa i głównego skarbnika NBP. Nie bez znaczenia są też jednak oszczędności (choć są lepiej zabezpieczone, produkcja nowych banknotów jest po prostu tańsza od starych) i kwestie związane z koniecznością dostosowania papierowych pieniędzy do wymogów uczestników obrotu gotówkowego (nowe banknoty są tak zaprojektowane, by lepiej – sprawniej i szybciej – radziły sobie z nimi maszyny.
Charakterystyczne elementy zmodernizowanego banknotu o nominale 10 zł to:Widoczne po obu stronach banknotu mikrodruki (zachowano dotychczasowe rozwiązanie). Ponadto w promieniach UV widać kwadrat z cyfrowym oznaczeniem nominału „10” i skrótem „zł”, serię i numer banknotu oraz niektóre inne elementy
Korona w owalu, której pełny obraz tworzy się podczas oglądania banknotu pod światło (recto-verso)
W zależności od kąta patrzenia widać jasne lub ciemne cyfry oznaczenia nominału „10” (efekt kątowy; zachowano dotychczasowe rozwiązanie)
Nitka zabezpieczająca w strukturze papieru. Podczas oglądania banknotu pod światło widać pionową ciemną linię z cyfrowym oznaczeniem nominału „10” i skrótem „zł”, widocznymi również w odbiciu lustrzanym. Krój liter mikrotekstu został zmodyfikowany
Pas opalizujący w kolorze turkusowym, na odwrotnej stronie banknotu (widoczny lub niedostrzegalny w zależności od kąta patrzenia)
Wzbogacony znak wodny z cyfrowym oznaczeniem nominału widoczny pod światło na niezadrukowanym polu
Charakterystyczne elementy zmodernizowanego banknotu o nominale 20 zł to:
Widoczne po obu stronach banknotu mikrodruki (zachowano dotychczasowe rozwiązanie). Ponadto w promieniach UV widać kwadrat z cyfrowym oznaczeniem nominału „20” i skrótem „zł”, serię i numer banknotu oraz niektóre inne elementy
Korona w owalu, której pełny obraz tworzy się podczas oglądania banknotu pod światło (recto-verso)
W zależności od kąta patrzenia widać jasne lub ciemne cyfry oznaczenia nominału „20” (efekt kątowy; zachowano dotychczasowe rozwiązanie)
Pas opalizujący w kolorze liliowym, na odwrotnej stronie banknotu (widoczny lub niedostrzegalny w zależności od kąta patrzenia)
Nitka zabezpieczająca w strukturze papieru. Podczas oglądania banknotu pod światło widać pionową ciemną linię z cyfrowym oznaczeniem nominału „20” i skrótem „zł”, widocznymi również w odbiciu lustrzanym. Krój liter mikrotekstu został zmodyfikowany
Wzbogacony znak wodny z cyfrowym oznaczeniem nominału widoczny pod światło na niezadrukowanym polu
Charakterystyczne elementy zmodernizowanego banknotu o nominale 50 zł to:
Widoczne po obu stronach banknotu mikrodruki (zachowano dotychczasowe rozwiązanie). Ponadto w promieniach UV widać kwadrat z cyfrowym oznaczeniem nominału „50” i skrótem „zł”, serię i numer banknotu oraz niektóre inne elementy
Królewska litera „K” płynnie zmieniająca – wraz ze zmianą kąta patrzenia – kolor z zielonego na niebieski (farba zmienna optycznie)
W zależności od kąta patrzenia widać koronę lub cyfry oznaczenia nominału „50” (efekt kątowy; zachowano dotychczasowe rozwiązanie)
Korona w owalu, której pełny obraz tworzy się podczas oglądania banknotu pod światło (recto-verso)
Nitka zabezpieczająca w strukturze papieru. Podczas oglądania banknotu pod światło widać pionową ciemną linię z cyfrowym oznaczeniem nominału „50” i skrótem „zł”, widocznymi również w odbiciu lustrzanym. Krój liter mikrotekstu został zmodyfikowany
Wzbogacony znak wodny z cyfrowym oznaczeniem nominału widoczny pod światło na niezadrukowanym polu
Charakterystyczne elementy zmodernizowanego banknotu o nominale 100 zł to:
Widoczne po obu stronach banknotu mikrodruki (zachowano dotychczasowe rozwiązanie). Ponadto w promieniach UV widać kwadrat z cyfrowym oznaczeniem nominału „100” i skrótem „zł”, serię i numer banknotu oraz niektóre inne elementy
Korona w owalu, której pełny obraz tworzy się podczas oglądania banknotu pod światło (recto-verso)
Rozeta płynnie zmieniająca – wraz ze zmianą kąta patrzenia – kolor ze złotego na zielony (farba zmienna optycznie)
W zależności od kąta patrzenia z prawej strony portretu władcy widać koronę lub cyfry oznaczenia nominału „100” (zachowano dotychczasowe rozwiązanie), z lewej słowne i cyfrowe oznaczenia nominału, między nimi skrót „NBP” (efekt kątowy)
Nitka zabezpieczająca w strukturze papieru. Podczas oglądania banknotu pod światło widać pionową ciemną linię z cyfrowym oznaczeniem nominału „100” i skrótem „zł”, widocznymi również w odbiciu lustrzanym. Krój liter mikrotekstu został zmodyfikowany
Wzbogacony znak wodny z cyfrowym oznaczeniem nominału widoczny pod światło na niezadrukowanym polu
BEZPIECZNE PIENIĄDZE
Najlepszym sposobem na szybkie sprawdzenie autentyczności banknotu jest sprawdzenie co najmniej dwóch z czterech rodzajów zabezpieczeń – mówi Marek Oleś, dyrektor Departamentu Emisyjno-Skarbcowego NBP
Czy wobec wzrostu znaczenia obrotu bezgotówkowego modernizacja banknotów, które przecież już i tak mają dobre zabezpieczenia, ma sens?
Marek Oleś: Poza wzrostem obrotu bezgotówkowego stabilnie rośnie także obrót gotówkowy. Nasze banknoty nie konkurują z obrotem bezgotówkowym. Te formy płatności po prostu wzajemnie się uzupełniają, a NBP wspiera każdą z nich. Oczywiste jest, że prace modernizacyjne, trwające przecież kilka lat, należy prowadzić w czasie, kiedy nie występują żadne duże zagrożenia dla banknotów pozostających obecnie w obiegu.
Projektowanie i produkcja banknotów to bardzo skomplikowane przedsięwzięcie. Zaczynamy od analiz, co chcemy zmienić i dlaczego, sprawdzamy, co jest dostępne na rynku, jakie są doświadczenia innych krajów, jakie są uwarunkowania technologiczne dla istniejących już przecież wizerunków, a potem wybieramy odpowiednie zabezpieczenia, zmieniamy projekty, poddostawców, negocjujemy umowę z producentem, kontrolujemy jakość partii pilotażowych, a w końcu zamawiamy partie produkcyjne zmienionych banknotów. Gdybyśmy te prace rozpoczęli dopiero w momencie wzrostu liczby fałszerstw, nasza reakcja byłaby opóźniona o kilka lat w stosunku do ewentualnego zagrożenia. Tak nie działa żaden bank centralny na świecie.
Fałszerze mogą zechcieć wykorzystać okres wymiany banknotów, w którym użytkownicy nie są oswojeni z nowymi pieniędzmi. Jak uchronić użytkowników przed tym niebezpieczeństwem?
Żadne, nawet najbardziej skomplikowane zabezpieczenie nie uchroni nas przed oszustem, jeśli przyjmując banknot, chociaż przez chwilę mu się nie przyjrzymy. Większość fałszerstw jest banalna i widoczna już na „drugi rzut oka”, którego często brakuje. Oczywiście zdarzają się też fałszerstwa wysokiej klasy.
Posługując się nowymi banknotami, mogłem zauważyć, że wiele osób nawet nie dostrzega, iż są one zmienione, i traktuje je jak dotychczasowe. Dopiero wyraźne zwrócenie uwagi na to, że banknot jest inny, sprawiało, że akceptujący płatność przyglądali mu się dokładniej. Istnieje kilka sposobów na weryfikację autentyczności banknotu. Pierwszym i najważniejszym z nich jest wspominany już „drugi rzut oka”. Do Wydziału Ekspertyz NBP trafiają często do weryfikacji banknoty podrobione w sposób banalny. Zamiast wizerunku władcy mają wydrukowaną postać z kreskówki albo do istniejącego już powszechnie znanego nominału, np. 20 zł, mają doklejone taśmą klejącą jedno zero. Już ten „drugi rzut oka” ochroniłby nas w tym przypadku przed stratą pieniędzy. Do takich fałszerstw dochodzi w codziennych, szybkich transakcjach gotówkowych z ręki do ręki. Nie bez powodu najczęściej podrabianymi banknotami w Polsce są 50 i 20 zł. Fałszerze nas obserwują i dostrzegają, że np. w czasie porannych zakupów w pośpiechu nie przyglądamy się banknotom. W czasie wprowadzania nowych banknotów należy oczywiście zachować szczególną uwagę i sprawdzać zarówno dotychczasowe, jak i zmodernizowane banknoty. Najlepszym sposobem na szybkie sprawdzenie autentyczności banknotu jest sprawdzenie co najmniej dwóch z czterech rodzajów zabezpieczeń.
Pierwszym z nich jest obejrzenie banknotu pod światło. W ten sposób sprawdzamy znaki wodne na niezadrukowanym pasie po lewej stronie banknotu, nitkę zabezpieczającą i obustronny nadruk recto-verso w prawym górnym rogu banknotu.
Kolejne zabezpieczenia są widoczne po przechyleniu banknotu: na nowych banknotach 10 i 20 zł dostrzeżemy w ten sposób pas opalizujący na odwrotnej stronie banknotu, na banknocie 50 zł zastosowaliśmy farbę zmienną optycznie dla królewskiej litery K, a na banknocie 100 zł swój kolor zmienia farba zastosowana dla rozety umieszczonej po prawej stronie władcy. Przechylając banknot pod kątem, zobaczymy także na wszystkich banknotach efekty kątowe.
Część elementów banknotów jest wyczuwalna dotykiem. Szybko można w ten sposób sprawdzić, czy m.in. oznaczenie nominału albo wizerunek władcy na banknocie są wypukłe, jeśli nie, banknot jest fałszywy. Omówmy to na przykładzie banknotu 100 zł. Wypukłe elementy to napis „Narodowy Bank Polski”, godło, podpis prezesa NBP i głównego skarbnika, główny wizerunek oraz wypukłość na dolnym pasie. Na stronie odwrotnej wypukły jest napis „Narodowy Bank Polski”, a także nominał 100, główny wizerunek banknotu i dolny pas.
Ostatni ze sposobów może być zastosowany przy użyciu szkła powiększającego lub lampy UV i służy kontroli elementów niewidocznych bez dokładnego sprawdzenia.
Mamy nadzieję, że nasza kampania informacyjna „Bezpieczne pieniądze” i przeprowadzone na dużą skalę szkolenia pozwolą uniknąć problemów z próbami wprowadzenia fałszywych banknotów na rynek. Wizerunki banknotów są dostępne na stronie internetowej www.nbp.pl. Jeśli jednak którykolwiek z banknotów, dotychczasowych lub zmodernizowanych, budzi nasze obawy, należy niezwłocznie zgłosić ten fakt najbliższej jednostce policji. NBP jest w stałym kontakcie z policją i nasi eksperci na bieżąco weryfikują każdy podejrzany banknot.
Na jak długo wystarczy obecna modernizacja i kiedy można się spodziewać ewentualnych kolejnych zmian w tym zakresie, np. niezmienianej obecnie 200-złotówki?
Postęp technologiczny zarówno po stronie zabezpieczeń, jak i prób fałszerstw nie pozwoli nam odłożyć tematu modernizacji na półkę na kolejne 20 lat. Prace nad modernizacją nowej serii w zasadzie powinny się zacząć już w dniu wprowadzania jej na rynek. Banki centralne obecnie modernizują banknoty średnio co sześć-osiem lat.
Również nasze banknoty powinny być stale ulepszane, więc sądzę, że kolejnych zmian należy się spodziewać w przyszłości. Oczywiście taka decyzja należy do zarządu NBP i będzie poprzedzona dość długimi pracami analitycznymi i przygotowawczymi. Na razie analizujemy, jak sprawdzają się nowe banknoty wprowadzone do obiegu dopiero niecały miesiąc temu. Jesteśmy także w kontakcie z firmami dostosowującymi urządzenia liczące i samoobsługowe do nowych banknotów. Doświadczenia związane z wprowadzeniem do obiegu zmodernizowanej serii będą nadawały tempo ewentualnym kolejnym zmianom.
Wstępne prace nad modernizacją banknotu 200 zł już się rozpoczęły. Niestety z uwagi na bezpieczeństwo tego projektu nie mogę odpowiedzieć na pytanie, na jakim jesteśmy etapie i kiedy prace się zakończą. Należy się spodziewać, że z dużym wyprzedzeniem czasowym przed wprowadzeniem nowego banknotu 200 zł do obiegu społeczeństwo zostanie poinformowane o zakończeniu prac przygotowawczych, potem zostanie przedstawiony wizerunek, a następnie podana data wprowadzenia do obiegu. W przypadku obecnie modernizowanych banknotów pierwsze informacje o zakończeniu prac przygotowawczych i złożeniu zamówienia do producenta zostały podane na rok przed ich emisją.
WYPEŁNIJ ANKIETĘ NA WPROST.PL/NBP I WYGRAJ KSIĄŻKI EKONOMICZNE LUB MONETY OKOLICZNOŚCIOWE
KOLEJNY TEKST CYKLU , TYM RAZEM NA TEMAT PRODUKTÓW FINANSOWYCH, UKAŻE SIĘ 9 CZERWCA 2014.
Galeria:Nowocześniejsze banknoty w naszych portfelach