„Dziecko to także człowiek, tylko że jeszcze mały” – rzekł kiedyś Janusz Korczak, i taka jest prawda. Dzieci mają te same prawa człowieka, co dorośli, a nawet mają ich więcej. Warto o tym głośno mówić i je znać, by każda mała istota mogła z nich w pełni korzystać. Obecnie jest to temat bardzo ważny, a spis obowiązujących praw można znaleźć w wielu krajowych i międzynarodowych aktach i ustawach.
Prawa dziecka – akty prawne w Polsce
Prawa dziecka w Polsce przysługują każdemu dziecku – bez względu na jego wiek, płeć, kolor skóry, wyznanie religijne, pochodzenie czy miejsce zamieszkania. Są one zapisane w najważniejszych aktach prawnych, tzn. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Art. 72), Ustawie o Rzeczniku Praw Dziecka oraz Konwencji o prawach dziecka.
Ponadto, ważnymi dokumentami światowymi są również Deklaracja Praw Dziecka (Deklaracja Genewska), Europejska strategia na rzecz dzieci oraz Europejska Konwencja o Wykonywaniu Praw Dzieci.
Konwencja o prawach dziecka
Konwencja o prawach dziecka to najważniejszy dokument określający prawa najmłodszych. Została uchwalona 20 listopada 1989 roku przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych. Obowiązuje w 192 krajach, które zaratyfikowały ją i zobowiązały się do przestrzegania zapisów w niej zawartych. Na jej podstawie powołano do życia Komitet Praw Dziecka.
Warto wspomnieć, iż Polska miała swój duży udział w tym przedsięwzięciu, bowiem przedstawiła swój projekt Konwencji i wyszła z propozycją jej uchwalenia.
Konwencja o prawach dziecka składa się z preambuły oraz 54 artykułów, które podzielono na cztery główne części:
- dobro dziecka
- równość,
- poszanowanie praw i odpowiedzialność obojga rodziców,
- pomocy państwa.
Jakie są prawa dziecka zawarte w Konwencji o prawach dziecka?
Zapisy zawarte w Konwencji jednoznacznie definiują, iż wszystkie dzieci są równe wobec prawa, wymagają godności, prywatności oraz poszanowania tożsamości, a także szczególnej opieki i ochrony prawnej. Każde dziecko jest samodzielnym podmiotem, a rodzina najlepszym środowiskiem do wychowania dziecka. Państwo zaś ma za zadanie wspierać rodzinę, ale nie wyręczać ją w jej funkcjach.
Jakie więc są prawa dziecka? Zostały one podzielone na prawa cywilne, socjalne, kulturalne oraz polityczne. Sprawdź, co wchodzi w ich skład.
Prawa cywilne dziecka:
- prawo do życia i rozwoju,
- prawo do tożsamości, wolności, godności, szacunku, nietykalności osobistej,
- prawo do wyrażania własnych poglądów, w tym w postępowaniu administracyjnym i sądowym,
- prawo do wychowywania w rodzinie i kontaktów z rodzicami w przypadku rozłączenia z nimi,
- prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania,
- prawo do wolności od przemocy fizycznej lub psychicznej,
- prawo do nierekrutowania do wojska poniżej 15. roku życia.
Prawa socjalne dziecka:
- prawo do ochrony zdrowia,
- prawo do odpowiedniego standardu życia,
- prawo do wypoczynku i czasu wolnego,
- prawo do zabezpieczenia socjalnego.
Prawa kulturalne dziecka:
- prawo do nauki – bezpłatnej i obowiązkowej w przypadku szkoły podstawowej,
- prawo do informacji,
- prawo do korzystania z dóbr kultury,
- prawo do znajomości swoich praw.
Prawa polityczne dziecka:
- prawo zgromadzeń i stowarzyszania się w celach pokojowych.
W 2000 roku ONZ rozszerzyło zakres ochrony dzieci, włączając do konwencji protokoły w sprawie angażowania dzieci w konflikty zbrojne oraz w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i pornografii dziecięcej.
Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka
Ustawa o Rzeczniku Praw Dziecka została uchwalona 6 stycznia 2000 roku. W rozumieniu tej ustawy dzieckiem jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletności. Obowiązek uchwalenia ustawy przewiduje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, a jej zapisy dotyczą kompetencji, pozycji ustrojowej oraz obowiązków Rzecznika Praw Dziecka.
Rzecznik Praw Dziecka – jakie ma obowiązki?
Głównym obowiązkiem Rzecznika Praw Dziecka jest stanie na straży wolności praw dziecka określonych w Konstytucji RP, Konwencji o prawach dziecka oraz innych przepisach prawnych. W szczególności zwraca uwagę na poszanowanie prawa do życia i ochrony zdrowia, prawo do wychowania w rodzinie, prawo do nauki i godziwych warunków socjalnych. Jego działania zawsze mają być kierowane dobrem dziecka z zaznaczeniem, że jego naturalnym środowiskiem rozwoju jest rodzina. Osoba na tym stanowisku może zbadać i zweryfikować każdą sprawę na miejscu, zażądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, zlecić przeprowadzenie ekspertyz i badań czy żądać udostępnienia informacji i dokumentów od instytucji, organizacji oraz organów władzy państwowej.
Do jego zadań należy również coroczne przedstawienie przed Sejmem i Senatem informacji o swojej działalności. Informacje te są dostępne w formie druku sejmowego i senackiego, jako podstawowy dokument o działalności Rzecznika w danym okresie.
Kto może zostać Rzecznikiem Praw Dziecka i jak jest powoływany?
Rzecznikiem może zostać osoba, która jest obywatelem polskim, posiada pełną zdolność do czynności prawnych, nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo, ukończyła studia wyższe, uzyskując tytuł magistra lub równorzędny oraz ma min. 5-letnie doświadczenie w pracy z dziećmi lub na ich rzecz. Poza tym powinna to być osoba ciesząca się autorytetem, nieskazitelnym charakterem oraz dużą wrażliwością społeczną.
Rzecznika Praw Dziecka powołuje Sejm, za zgodą Senatu, na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu oraz min. 35 posłów lub min. 15 senatorów. Jego kadencja trwa 5 lat – rozpoczyna się ślubowaniem przed Sejmem. Możliwe jest objęcie maksymalnie dwóch kadencji przez tę samą osobę. Obecnie w Polsce od 2018 roku urząd ten pełni Mikołaj Pawlak.
Jeśli potrzebujesz kontaktu, skorzystaj z telefonu zaufania Rzecznika Praw Dziecka i zadzwoń pod numer 800 12 12 12. Możesz również napisać do ekspertów na czacie online, który znajduje się na stronie internetowej Rzecznika.
Czytaj też:
Profil zaufany, czyli bezpieczne logowanie – co to jest?