Ustawa likwiduje - poza nielicznymi - państwowe i samorządowe zakłady budżetowe oraz gospodarstwa pomocnicze. Przewiduje ponadto utrzymanie obecnych tzw. progów ostrożnościowych (50 proc., 55 proc., 60 proc.) dotyczących długu publicznego, po przekroczeniu których rząd musi podjąć działania zapobiegające wzrostowi zadłużenia. Nakłada na rząd obowiązek przygotowywania czteroletniego Wieloletniego Planu Finansowego Państwa.
Według resortu finansów zmiany mają uzdrowić finanse państwa i dostosować je do standardów Unii Europejskiej. Zdaniem wiceminister finansów Elżbiety Suchockiej-Roguskiej, cytowanej w komunikacie MF, nowelizacja umożliwi wprowadzenie oczekiwanych zmian w organizacji sektora finansów publicznych.
Ustawa przewiduje m.in. likwidację gospodarstw pomocniczych i zakładów budżetowych. Zakłada dalsze funkcjonowanie zakładów budżetowych w samorządach w niektórych dziedzinach, takich m.in. jak: gospodarka mieszkaniowa, usługi komunalne, zaopatrzenie w energię i gaz, cmentarze.
"Zmiana ta ma służyć racjonalizacji i przejrzystości finansów publicznych. Z punktu widzenia finansów państwa istnienie takich zakładów budżetowych jak stawy, piekarnie czy pralnie nie ma żadnego uzasadnienia. Dlaczego podatnik ma utrzymywać ośrodki prowadzące działalność gastronomiczną czy projektujące przebieg ścieżek dydaktycznych?" - powiedziała wiceminister.
Z danych MF wynika, że w 2007 r. działało ponad 3100 państwowych i samorządowych gospodarstw pomocniczych i zakładów budżetowych. Wydatki samych zakładów budżetowych wyniosły w 2008 r. łącznie 8,8 mld zł. przy 8,85 mld zł przychodów.
Zgodnie z ustawą zlikwidowane zostaną także rachunki funduszy motywacyjnych oraz instytucja rachunków dochodów własnych. Rachunki dochodów wydzielonych będą mogły posiadać wyłącznie samorządowe jednostki budżetowe prowadzące działalność na podstawie ustawy o systemie oświaty oraz państwowe jednostki budżetowe mające siedzibę poza granicami Polski, nadzorowane przez ministra spraw zagranicznych.
Ponadto przestaną istnieć samorządowe fundusze celowe, w tym wojewódzkie i powiatowe fundusze gospodarki zasobem geodezyjnym i kartograficznym oraz centralny i terenowe fundusze ochrony gruntów rolnych. Natomiast państwowe fundusze celowe posiadające osobowość prawną zostaną przekształcone w państwowe fundusze celowe stanowiące wyodrębnione rachunki bankowe. Niektóre zadania państwa będą wykonywać nowe podmioty - agencje wykonawcze i instytucje gospodarki budżetowej.
Będzie efektywniej
Nowe regulacje wprowadzają do ustawy budżetowej kolejne elementy budżetu zadaniowego. Według MF zwiększy on sprawność, przejrzystość i efektywność wydatkowania środków publicznych oraz wzmocni kondycję polskiego sektora finansów publicznych, co - zdaniem MF - jest szczególnie istotne w obliczu światowego kryzysu gospodarczego.
W układzie zadaniowym sporządzany będzie m.in. Wieloletni Plan Finansowy Państwa, uchwalany przez Radę Ministrów na cztery lata i podlegający corocznej aktualizacji. Informacje o stopniu realizacji Planu będą przedstawiane parlamentowi razem ze sprawozdaniem z wykonania ustawy budżetowej.
Nowa ustawa o finansach publicznych utrzymuje 3 progi ostrożnościowe z jednoczesnym wykorzystaniem mechanizmów mających za zadanie ograniczenie wysokości długu publicznego. "Wprowadzone rozwiązania mają charakter prewencyjny i samodyscyplinujący. Rynki pozytywnie oceniają państwa, które same nakładają sobie ograniczenia i chcą trzymać deficyt w ryzach" - poinformowała Suchocka-Roguska.
Zmiany w wydawaniu środków unijnych
Ustawa wprowadza również zmiany w gospodarowaniu środkami pochodzącymi z budżetu UE oraz krajów EFTA. Deficyt związany ze środkami europejskimi nie będzie wliczany do deficytu budżetu państwa, a jego finansowanie będzie stanowić dodatkową potrzebę pożyczkową budżetu państwa. Przychodami pochodzącymi z nadwyżki budżetu środków europejskich będzie można pokryty deficyt budżetu państwa oraz inne pożyczkowe potrzeby budżetu państwa.
Od 2010 r. zostanie wyodrębniony, w ramach budżetu państwa, "budżet środków europejskich" oraz nastąpi zmiana sposobu dokonywania płatności dla beneficjentów projektów i programów. Obsługę bankową budżetu środków europejskich prowadzić będzie Bank Gospodarstwa Krajowego. Będzie on przekazywał środki finansowe na rzecz beneficjantów z rachunków otwartych w tym banku przez Ministra Finansów, z wyjątkiem wydatków dokonywanych w ramach projektów pomocy technicznej.
Ustawa nakłada na zarządy samorządów terytorialnych obowiązek podawania do publicznej wiadomości informacji m.in. o zwolnieniach czy umorzeniach podatków. W myśl nowych przepisów 15 proc. z opłat za wstęp do parków narodowych pójdzie na dofinansowanie Tatrzańskiego i Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, działających na terenie parków.
Gilowska: to dobra wiadomość
Prof. Zyta Gilowska, minister finansów w poprzedniej ekipie, która przygotowała pierwotny projekt ustawy o finansach publicznych, powiedziała, że podpisanie ustawy przez prezydenta jest "dobrą wiadomością".
"Ustawa umożliwi pokonanie połowy, a nie całego - jak projektował poprzedni rząd - dystansu do racjonalnych finansów publicznych. Druga część tego dystansu jest trudniejsza, ale jestem przekonana, że także zostanie pokonana" - uważa prof. Gilowska.
Jej zdaniem w ustawie zabrakło, przewidzianych w poprzednim projekcie, rozwiązań zmierzających do racjonalizacji gospodarki funduszami usytuowanymi przy Banku Gospodarstwa Krajowego, racjonalizacji finansowania systemu ochrony środowiska w Polsce i racjonalizacji finansowania budowy dróg. "Odpowiednie regulacje zostały zaprojektowane przez poprzedni rząd w projekcie ustawy wprowadzającej ustawę o finansach publicznych, ale obecna ekipa z nich zrezygnowała" - wyjaśniła.
Według Gilowskiej wątpliwości może budzić wprowadzone przez rząd Donalda Tuska wyodrębnienie środków europejskich z budżetu. "W intencji autorów projektu sposób wyodrębnienia tych funduszy powinien sprzyjać sprawniejszej ich alokacji, ale można mieć wątpliwości czy tak rzeczywiście będzie" - powiedziała.
pap, keb