W ciągu ostatnich lat informacje o stopach procentowych, a właściwie o ich zmianie, lądowały co jakiś czas na pierwszych stronach gazet. Historycznie niskie stopy procentowe w okresie pandemicznym, od października 2021 roku do września 2022 roku stopniowo były podwyższane, żeby w ostatnich dwóch miesiącach w końcu spaść. Te zmiany, choć były i są bardzo ważne dla wszystkich Polek i Polaków i przynajmniej pośrednio wpływają na całość polskiego społeczeństwa, to jednak najmocniejsze emocje wywołują u tych, którzy posiadają kredyt. Dlaczego? Czym dokładnie są stopy procentowe oraz po co się je ustala i zmienia, a także kto może to robić?
Stopy procentowe i ich zmiany tak naprawdę dotyczą każdego, dlatego warto znać podstawy ich funkcjonowania.
Czym właściwie są stopy procentowe?
Stopa procentowa, nieco uogólniając, to nic innego, jak cena pieniądza, którą trzeba zapłacić za jego pożyczenie. Innymi słowy: cena ta stanowi koszt kapitału, który posiadacz uzyskuje od kapitałobiorcy w zamian za jego udostępnienie.
Z jednej strony tym kapitałodawcą może być na przykład bank udzielający nam kredytu czy pożyczki. Podwyżka stóp w tym wypadku, co do zasady, oznaczać będzie dla nas wyższy koszt spłaty zobowiązania – a więc także wyższą ratę.
Może jednak okazać się, że sytuacja jest odwrotna i to my udzielamy banku kapitału – na przykład w formie depozytu. Podwyżka stóp w takiej sytuacji powinna być dla nas opłacalna i zaowocować większym zyskiem z takiej inwestycji.
Po co są stopy procentowe?
Wiedząc już, czym stopy procentowe są, należy odpowiedzieć na pytanie, które jak najbardziej może przyjść do głowy osobie, która z tematem dopiero się zapoznaje: „ale po co w ogóle te stopy procentowe są?”. Odpowiedź nie jest tu bowiem wcale taka oczywista.
Stopy procentowe wyznaczane są w celu zapewnienia stabilności polskiej walucie. Stabilność ta uzależniona jest natomiast w dużej mierze od poziomu krajowej inflacji. Inflacja, choć zapewne kojarzy nam się jednoznacznie negatywnie, sama w sobie wcale groźna nie jest. Wręcz przeciwnie – utrzymywana na stosunkowo niskim poziomie, oscylującym w okolicach celu inflacyjnego, wpływa pozytywnie na krajową gospodarkę i jest zjawiskiem, ogólnie rzecz biorąc, pożądanym.
Inflacja wysoka, podobnie jak deflacja (a więc długotrwały spadek średniego poziomu cen), jest jednak czymś, co może mieć bardzo negatywne skutki dla całego kraju, jej gospodarki, jak i każdego poszczególnego obywatela.
Potrzebne jest więc narzędzie, które stać będzie na straży tego, aby inflacja była pod kontrolą i utrzymywała się na stosunkowo niskim poziomie. Narzędziem tym są właśnie stopy procentowe, których zmiana może, przynajmniej w pewnym zakresie, manipulować działaniami aktywnych na rynku podmiotów gospodarczych oraz całego społeczeństwa. Działania te w skali makro wpływają z kolei na inflację oraz na wartość polskiej waluty. Aby zrozumieć to lepiej, spróbujmy przestudiować poniższy przykład.
Dopiero co ustanowione, bardzo wysokie stopy procentowe skutecznie zniechęcą część ludzi do wzięcia kredytu lub pożyczki, które w tym momencie będą dla nich po prostu za drogie (albo porównując z wcześniejszymi kosztami – przynajmniej mało opłacalne). To z kolei (przez brak pożyczenia środków przez część osób) ograniczy, pobudzającą inflację, konsumpcję. Ograniczona konsumpcja, która przełoży się na zmniejszenie tempa wzrostu cen, pośrednio wpłynie z kolei także na umocnienie się polskiego złotego, który przez mniejszą inflację nie będzie tak szybko tracił na swojej wartości.
Warto przy tym zaznaczyć, że stopy procentowe oraz ich zmiana, jako narzędzie bardzo skomplikowane i wpływające na bardzo wiele obszarów, choć gdy jest dobrze używane — może przynieść oczekiwane rezultaty, to jednak działa często ze sporym, przynajmniej kilkumiesięcznym, opóźnieniem.
To dlatego właśnie polski ustawodawca wręczył to narzędzie w ręce tylko jednego podmiotu w naszym kraju.
Kto ustala wysokość stóp procentowych?
Wysokość stóp procentowych w Polsce, zgodnie z punktem 1 ustępem 2 artykułu 12 Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim, ustala tylko i wyłącznie Rada Polityki Pieniężnej.
Rada Polityki Pieniężnej to organ decyzyjny Narodowego Banku Polskiego, któremu przewodniczy Prezes NBP (obecnie: Adam Glapiński).
Członkowie Rady Polityki Pieniężnej, w liczbie 9, wybieranych jest z grona finansowych specjalistów, na 6-letnią kadencję, w równej liczbie przez: Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Sejm oraz Senat.
Rada Polityki Pieniężnej poza ustalaniem stóp procentowych między innymi także:
- Ustala coroczne założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi;
- Przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej;
- Ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków oraz SKOK-ów;
- Określa górne granice zobowiązań zaciągniętych przez NBP;
- Zatwierdza plan finansowy całego Narodowego Banku Polskiego;
- Przyjmuje od NBP roczne sprawozdanie finansowe;
- Ustala zasady operacji otwartego rynku;
- Ocenia działalność Zarządu NBP dotyczącą realizacji założeń polityki pieniężnej.
Rodzaje stóp procentowych
Mówiąc o stopach procentowych, warto jeszcze zaznaczyć, że dzielą się one na konkretne rodzaje, które wpływają na różne wskaźniki i innego rodzaju ceny.
Jakie więc są rodzaje stóp procentowych i na co dokładnie wpływają?
- Stopa referencyjna – to w praktyce minimalna cena, po której bank centralny realizować może operacje otwartego rynku między bankami. Stopa referencyjna uznawana jest za najważniejszą, ze względu na to, że wpływa na WIBOR, a więc wskaźnik, od którego uzależnione jest dzisiaj oprocentowanie większości zaciągniętych kredytów i pożyczek;
- Stopa lombardowa – to z kolei stopa procentowa, która ma wpływ na cenę, po której banki komercyjne pożyczają środki od banku centralnego;
- Stopa depozytowa natomiast oznacza, ile bank centralny zapłacić może bankom komercyjnym za środki, które te wpłacą mu w depozycie;
- Stopa redyskontowa weksli – czyli stopa wpływająca na cenę, po jakiej bank centralny przyjmuje od banków komercyjnych do redyskonta weksle (a więc wierzytelności tych banków);
- Stopa dyskontowa weksli – czyli stopa procentowa, która ma zastosowanie w momencie przyjęcia przez bank centralny od banków komercyjnych weksli wcześniej dyskontowanych.
