W lutym 2022 roku, jeszcze przed wybuchem wojny w Ukrainie, ale po tym, jak ceny żywności zaczęły rosnąć, rząd wprowadził obniżoną stawkę VAT na żywność, napoje bezalkoholowe, paliwa, ciepło systemowe, gaz i prąd. Towary żywnościowe objęte obniżoną stawką stanowią około 80 proc. zakupów w ramach kategorii inflacyjnej „żywność i napoje bezalkoholowe”. Mniej płacimy za m.in. cukier, kawę, herbatę i słodycze które przed lutym 2022 r. były opodatkowane stawką VAT wyższą niż 5 proc.
Tarcza antyinflacyjna powinna była obniżyć ceny o prawie 5 proc.
Gdyby przedawcy chcieli obniżyć ceny o niższy VAT, to ceny towarów żywnościowych objętych tarczą powinny obniżyć się o 4,8 proc. Przykładowo towar, którego cena netto wynosiła 100 zł kosztowałby 105 zł brutto przed obniżką stawki VAT, a przy zerowej stawce VAT jego cena brutto powinna obniżyć się do 100 zł czyli spaść o 4,8 proc. Tak się jednak nie stało. Z uwagi na różne czynniki (m.in. kształtowanie się marż, konkurencję na danym rynku, dostęp do informacji, presję kosztową) sprzedawcy mogli jednocześnie z wprowadzeniem tarczy podnieść cenę netto, co skutkowałoby mniejszą niż spadek o 4,8 proc. reakcją ceny brutto na obniżenie stawki VAT.
Aby oszacować rzeczywistą skalę wpływu obniżki stawki VAT na ceny żywności w Polsce eksperci Credit Agricole skorzystali z metody, która polega na zmierzeniu różnicy pomiędzy ceną danego produktu przed i po obniżeniu stawki VAT. Następnie policzyli różnicę pomiędzy poziomami cen analogicznego produktu w tych samych punktach czasowych w innym kraju.
Różnica tych dwóch wspomnianych różnic (stąd nazwa metody: difference-in-differences) w obu krajach odpowiada na pytanie, jaki był efekt interwencji rządu (w tym wypadku obniżki stawki VAT) na ceny żywności.
Ekonomiści Credit Agricole porównali ceny z cenami w Czechach
Krajem odniesienia były Czechy. Nie był to wybór przypadkowy: oba kraje leżą w tym samym regionie Europy, a ze względu na zbliżoną szerokość geograficzną, zbliżona jest struktura produkcji rolnej. Co więcej, ze względu na bliskość geograficzną oraz możliwość swobodnego przepływu towarów w ramach UE, istnieją duże możliwości przeprowadzenia arbitrażu w warunkach odchylania się cen produktów rolno-spożywczych pomiędzy tymi krajami.
Rząd Czech nie podjął żadnej interwencji w mechanizm kształtowania się cen żywności w okresie obowiązywania tarczy antyinflacyjnej w Polsce, więc można było czynić założenie, że gdyby w Polsce stawka VAT nie została obniżona, to ceny żywności w Polsce i Czechach zachowywałyby się podobnie.
Uwzględniając wagę żywności w całym koszyku inflacyjnym ekonomiści oszacowali, że obniżenie stawki VAT na żywność oddziaływało w kierunku spadku inflacji ogółem w Polsce o 0,6 pkt. proc. Jak zaś będą się kształtowały ceny po tym, gdy przestanie obowiązywać tarcza na żywność? Ekonomiści prognozują, że tarcza antyinflacyjna na żywność, choć umożliwiła przejściowe obniżenie dynamiki cen żywności, w długim okresie sprawi, że ceny żywności i napojów bezalkoholowych w Polsce będą o ok. 1,6 proc. wyższe niż w scenariuszu, gdyby obniżka VAT nigdy nie została wprowadzona.
Czytaj też:
Ceny żywności na świecie powoli spadają. Kiedy odczujemy to na zakupach?Czytaj też:
Ceny żywności rosną. Wiemy, w których sklepach płacimy najmniej