W tej sytuacji wiele osób zaczyna zwracać większą uwagę na swoje prawa jako konsumentów, zwłaszcza w kontekście umów kredytowych.
Jednym z istotnych mechanizmów ochrony kredytobiorców jest tzw. sankcja kredytu darmowego. Instytucja ta, nazywana potocznie „kredytem darmowym” lub „SKD”, staje się w Polsce coraz częściej wykorzystywanym narzędziem w walce z nieuczciwymi praktykami instytucji finansowych. Można z niej skorzystać, jeśli kredytodawca przy zawieraniu umowy naruszył przepisy ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. 2011 Nr 126 poz. 715, dalej: u.k.k.).
W kancelarii Bąk Bacia&Counsels Kancelaria Radców Prawnychi Adwokatów S.K.A. (https://cbb.legal/) na codzień wspieramy przedsiębiorców i klientów indywidualnych w sprawach gospodarczych, pomagając w interpretacji przepisów prawa oraz dochodzeniu roszczeń. Dogłębna analiza regulacji prawnych, w tym sankcji kredytu darmowego, umożliwia skuteczne dochodzenie roszczeń oraz ochronę interesów konsumentów w relacjach z instytucjami finansowymi.
Dzięki zastosowaniu sankcji z art. 45 u.k.k., kredytobiorca zobowiązany jest jedynie do spłaty na rzecz kredytodawcy wykorzystanego kapitału – bez odsetek, prowizji i dodatkowych kosztów – zgodnie z harmonogramem ustalonym w umowie. Mechanizm ten pełni funkcję prewencyjną kredytodawcy, mając świadomość sankcji, są zobligowani do przestrzegania wymogów ustawowych, co wpływa na podniesienie standardów rynkowych i poprawę ochrony konsumentów.
Możliwość skorzystania z dobrodziejstw sankcji kredytu darmowego wiąże się z koniecznością kumulatywnego spełnienia przez konsumenta kilku warunków formalnych.
Sankcja kredytu darmowego w aktualnym brzmieniu może mieć zastosowanie do umów o kredyt konsumencki zawartych w przedziale czasowym od 18 grudnia 2011 roku aż do chwili obecnej, czyli w okresie obowiązywania obecnej ustawy o kredycie konsumenckim.
Kluczowym aspektem jest posiadanie przez kredytobiorcę statusu konsumenta. Ustawodawca odsyła do definicji zawartej w kodeksie cywilnym, według której konsumentem jest osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej z przedsiębiorcą w celach niezwiązanych bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową. W związku z tym z sankcji kredytu darmowego może skorzystać wyłącznie osoba fizyczna, która dokonała czynności prawnej, co zazwyczaj oznacza zawarcie umowy kredytowej. Czynność ta nie może mieć bezpośredniego związku z działalnością gospodarczą lub zawodową konsumenta – jej celem jest zazwyczaj zaspokojenie prywatnych potrzeb.
Drugą stroną umowy musi być przedsiębiorca, czyli podmiot prowadzący działalność gospodarczą lub zawodową. W praktyce, status konsumenta często staje się przedmiotem sporu, zwłaszcza w kontekście umów kredytowych. Instytucje finansowe mogą kwestionować ten status, zwłaszcza jeśli kredytobiorca prowadzi działalność gospodarczą.
Kluczowe jest wtedy ustalenie celu kredytu – jeśli został on przeznaczony na potrzeby osobiste, konsumentowi przysługuje ochrona prawna z ustawy o kredycie konsumenckim. W praktyce sądy oceniają status konsumenta na podstawie konkretnej czynności prawnej i okoliczności jej zawarcia. Decydujące znaczenie ma funkcjonalne podejście – liczy się to, czy umowa wpisuje się w ramy działalności gospodarczej danej osoby. Sam fakt prowadzenia działalności gospodarczej nie oznacza automatycznie utraty statusu konsumenta, jeśli da na czynność nie ma bezpośredniego związku z działalnością zawodową.
Trzecim z warunków formalnych jest określony ustawowo pułap kwoty kredytu. Zgodnie z definicją ustawową określoną w art. 3 ust. 1 u.k.k. przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się umowę o kredyt w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartość tej kwoty w walucie innej niż waluta polska, który kredytodawca w zakresie swojej działalności udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi. Istotne w tym kontekście jest również ustalenie, czy pojęcie kwoty kredytu zgodnie z art. 3 ust. 1 u.k.k. obejmuje sumę uwzględniającą koszty kredytu, czy jedynie faktyczną kwotę przekazaną kredytobiorcy. W praktyce przyjęło się, iż wartość kredytu odpowiada wysokości kapitału przekazanego konsumentowi przez kredytodawcę, bez uwzględnienia dodatkowych kosztów kredytu.
Ostatnim z warunków jest złożenie przez konsumenta oświadczenia o skorzystaniu z sankcji kredytu darmowego w terminie jednego roku od dnia wykonania umowy. Kwestia ustalenia wykładni terminu wykonania umowy użytego w art. 45 ust. 1 u.k.k. budzi kontrowersję i jest jednym z zagadnień prawnych skierowanych dnia 22 stycznia 2025 roku do Sądu Najwyższego. Dotychczas na gruncie polskiego orzecznictwa ukształtowane zostały dwa główne stanowiska.
Pierwsze z nich, korzystne dla kredytobiorców, wskazuje, że roczny termin na złożenie oświadczenia o skorzystaniu z SKD należy liczyć od momentu zrealizowania zobowiązań wynikających z umowy przez obie strony, czyli najczęściej od momentu całkowitej spłaty kredyty.
Drugie stanowisko, bardziej sprzyjające kredytodawcom, zakłada natomiast, że umowę uznaje się za wykonaną w chwili wypłaty konsumentowi kwoty kredytu. Powyższe zagadnienie prawne skierowane, stanowi również przedmiot jednego z pytań prejudycjalnych jakie polskie sądy w sprawach dotyczących sankcji kredytu darmowego skierowały do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
W art. 45 u.k.k. ustawodawca wskazuje enumeratywny katalog przepisów, których naruszenie przez kredytodawcę umożliwia zastosowanie sankcji kredytu darmowego. Zakres normowania katalogu naruszeń obejmuje trzy grupy przepisów dotyczących: (1) formy oświadczenia woli;(2)limity kosztów kredytu nakładanych na konsumenta;(3) obligatoryjne elementów umowy kredytowej. Najczęściej występujące naruszenia po stronie kredytodawcy dotyczą ostatniej z wymienionych grup przepisów. Wadliwość skonkretyzowanych elementów umowy kredytowej może pociągać za sobą skuteczne zastosowanie z sankcji kredytu darmowego. Jednym z najczęściej naruszanych elementów umowy kredytu, jest błędnie wskazana całkowita kwota kredytu (kwota przekazana do dyspozycji konsumenta).
Częstą praktyką instytucje finansowych jest zaliczenie na poczet całkowitej kwoty kredytu również pozaodsetkowych kosztów kredytu, jakimi są prowizja, czy ubezpieczenie. Celem takiego działania jest uzyskanie przez instytucje sektora bankowego znacznie wyższego zysku poprzez naliczanie odsetek od kwoty wyższej niż kwota rzeczywiście udostępniona kredytobiorcy. Działanie takie uznano za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów.
Sankcja kredytu darmowego to istotny mechanizm zapewniający ochronę konsumentów przed nieuczciwymi praktykami instytucji finansowych. Dział prawa bankowego kancelarii Bąk Bacia&Counsels Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów S.K.A. podkreśla, W obliczu rosnącej liczby sporów sądowych i dynamicznie rozwijającego się orzecznictwa, warto znać swoje prawa i podejmować świadome decyzje w zakresie dochodzenia roszczeń. Właściwa analiza umowy kredytowej oraz szybka reakcja na potencjalne naruszenia mogą pozwolić konsumentowi na znaczne oszczędności i skuteczną ochronę jego interesów.
Źródło:Bąk Bacia&Counsels Kancelaria Radców Prawnych i Adwokatów S.K.A.