Opóźnienia zapłaty a odsetki ustawowe – zasady, rodzaje i powody naliczania

Każdemu może się zdarzyć niedotrzymanie terminu płatności – być może z roztargnienia, zapominalstwa lub po prostu braku wystarczających środków. Należy jednak liczyć się z tym, że opóźnienie zapłaty skutkuje naliczeniem odsetek karnych. Informacja o wysokości odsetek ustawowych jest ściśle określona w przepisach. Jakie są zasady ich naliczania? Ile trzeba zapłacić?

Czym są odsetki ustawowe?

Każde opóźnienie zapłaty negatywnie wpływa na płynność finansową, co może prowadzić do zatorów płatniczych w firmie. By zdyscyplinować kontrahentów do terminowych płatności, stosuje się odsetki za każdą zwłokę w regulowaniu należności.

Odsetki możemy podzielić na odsetki umowne oraz ustawowe. Z tymi pierwszymi mamy styczność w sytuacji, gdy posiadamy zobowiązanie z daną firmą lub instytucją. Ich wysokość jest ustalana indywidualnie między kontrahentami, a informację na ich temat znajdziemy w umowie, np. umowie pożyczki czy kredytu. Odsetki ustawowe są ściśle określone przez ustawę i nie jest konieczne zawieranie informacji o ich wysokości w umowie między wierzycielem a klientem. Służą temu, by kontrahent oczekujący zapłaty otrzymał rekompensatę za zwłokę w płatności bez dodatkowych formalności i egzekucji. Pełnią również funkcję sankcji dla dłużnika, który wykazał się nieterminowością.

Odsetki ustawowe a prawo

Informacje dotyczące zasad stosowania i wysokości maksymalnych odsetek ustawowych za opóźnienie znajdziemy w zapisach Kodeksu cywilnego oraz w Ustawie o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych z dnia 8 marca 2013 roku. Widnieją tam zapisy, iż. Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu.

Zawarty jest również przepis dotyczący wyliczania odsetek ustawowych i o tym, że nie mogą one przekraczać dwukrotności maksymalnych odsetek ustawowych.

Jakie są rodzaje odsetek?

Możemy wyróżnić trzy rodzaje odsetek ustawowych za opóźnienie. Różnią się one zasadami naliczania i wysokością maksymalną. Należą do nich:

• odsetki ustawowe należne od sumy pieniężnej (odsetki kapitałowe) – są naliczane od pożyczonego kapitału, czyli np. pożyczki lub kredytu. Pożyczona kwota oprocentowana jest w skali roku, a dodatkowo pożyczkodawca może naliczyć prowizję, opłaty przygotowawcze, opłaty za obsługę pożyczki lub inne koszty.
  
  
• odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych – mają zastosowanie w przypadku nieterminowych regulowań należności w transakcjach handlowych między przedsiębiorcami lub między firmą a osobą fizyczną.
  
  
• odsetki ustawowe za opóźnienie – stosuje się je od momentu niespłacania kwoty częściowej lub całkowitej długu przez daną osobę.

Za co mogą być naliczone odsetki ustawowe za opóźnienia w zapłacie?

Jak sama nazwa wskazuje, odsetki ustawowe są naliczane za nieterminową płatność. Wierzyciel może rozpocząć ich naliczanie już pierwszego dnia po terminie płatności – zapłaty raty czy dacie widniejącej na fakturze lub w umowie. Pod uwagę nie są brane żadne okoliczności łagodzące, które miałyby wpłynąć na korzyść dłużnika – jest on zobowiązany do zapłaty odsetek bez względu na przyczyny zwłoki.

Kontrahent oczekujący płatności nie musi wszczynać żadnych dodatkowych procedur ani dopełniać formalności. Może rozpocząć naliczanie odsetek bez zawiadamiania o tym fakcie dłużnika i bez wykazywania start finansowych z tym związanych. Po przekroczeniu terminu płatności ma on więc prawo do rekompensaty w postaci odsetek.

Jak naliczane są odsetki?

Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie jest co roku ogłaszana przez Ministra Sprawiedliwości. Informacje te znajdują się w Monitorze Polski, czyli Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej.

Ich wysokość ustalana jest na podstawie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego. Do jej wysokości należy dodać 5,5% w przypadku odsetek ustawowych za opóźnienie lub 3,5% dla odsetek kapitałowych lub 8% dla odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych między przedsiębiorcami.

Wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie zapłaty w 2022 roku

By móc obliczyć wysokość odsetek ustawowych w danym momencie, potrzebna jest wiedza dotycząca aktualnej wysokości stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego. Stopy procentowe rosną już od ponad pół roku, dlatego też warto na bieżąco je weryfikować, np. na stronie internetowej NBP.

Obecnie, na dzień 26.04.2022 r. stopa referencyjna kształtuje się na poziomie 4,5% i jest najwyższa od 2012 roku. Nie jest to dobra informacja dla wszystkich dłużników posiadających zobowiązania, zwłaszcza długoterminowe kredyty czy pożyczki, gdyż wysokość tego czynniku wpływa również na wysokość comiesięcznych rat.

Wracając do odsetek ustawowych, jeśli znamy wysokość obecnej stopy referencyjnej, możemy obliczyć ich wysokość.

I tak kolejno wynoszą one:

• 8% w przypadku odsetek kapitałowych,
• 10% w przypadku odsetek ustawowych za opóźnienie,
• 12,5% w przypadku odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Maksymalne odsetki ustawowe za nieterminowe płatności

Warto dodać, że Kodeks cywilny reguluje również maksymalne odsetki ustawowe. Nie mogą one przekraczać dwukrotności obecnych wartości (2 x (stopa referencyjna NBP + odsetki ustawowe)). Pożyczkobiorców i kredytobiorców powinna zainteresować głównie maksymalna wysokość odsetek kapitałowych, bowiem jest to czynnik, na podstawie którego banki i instytucje finansowe ustalają możliwe maksymalne oprocentowanie pożyczek i kredytów. Ile więc wynoszą maksymalne odsetki ustawowe za nieterminowe płatności?

Wzór na obliczenie odsetek ustawowych za konkretny okres zwłoki

Wierzyciel może wystąpić z żądaniem zapłaty odsetek już od pierwszego dnia po upływie terminu zapłaty należności. Oznacza to, że należy obliczyć, ile wynoszą odsetki za każdy dzień zwłoki. W tym celu stosuje się konkretny wzór. By móc z niego skorzystać, należy znać takie wartości jak: aktualne stawki wysokości odsetek ustawowych, liczba dni opóźnienia oraz kwota, z jaką zalega dłużnik.

I tak oto wartości te należy podstawić do poniższego wzoru:

KWOTA ZALEGŁOŚCI x LICZBA DNI OPÓŹNIENIA x WYSOKOŚĆ ODSETEK USTAWOWYCH / 365

Przykład:

Kontrahent zalega z płatnością faktury na kwotę 3 000 zł brutto. Jej termin płatności minął 7 kwietnia 2022 roku, a zapłata faktury miała miejsce 20 kwietnia 2022 roku. Dłużnik przekroczył więc termin płatności o 13 dni. Przedsiębiorca może więc skorzystać z możliwości naliczenia odsetek. Ile mogą one wynieść?

3 000 zł x 13 dni x 10% / 365 = 10,68 zł – tyle odsetek może żądać przedsiębiorca

Uwaga! Ważne jest to, iż do wyliczeń należy brać pod uwagę stopę referencyjną NBP z danego okresu. Jeśli np. w ciągu okresu zwłoki w płatności stopy NBP zmieniły się, koniecznością jest wyliczenie ustawowych odsetek z uwzględnieniem wszystkich jej stawek. Przykładowo, w lutym ustawowe odsetki wynosiły X% zaś w marcu Y%, w przypadku wyliczania wysokości odsetek dla terminu od 15 lutego do 15 marca należy najpierw obliczyć wysokość odsetek dla stawki X%, a później za kolejne dni marca, kiedy obowiązywała stawka Y%, przyjąć wysokość stopy Y%. Finalnie należy te wyniki zsumować.

Opóźnienie płatności dla instytucji państwowych

W przypadku zaległości względem instytucji państwowych, np. nieuregulowaniu na czas podatków, składek w ZUS-ie czy alimentów, obowiązują inne stawki odsetek ustawowych. Na ich wysokość wpływa m.in. inflacja, przez co są one zmienne.

Czytaj też:
Podwyżka stóp procentowych. Zmianę odczuje każdy, kto ma zaległości podatkowe