Na czym polega wydziedziczenie z majątku i jakie są jego konsekwencje?

W życiu różnie bywa, dlatego wiele osób myśli o tym, co się stanie z ich majątkiem po śmierci. Aby nie trafił on w niepowołane ręce, zawczasu spisywany jest testament. Dzięki temu spadkodawca sam może ustalić, kto otrzyma spadek po jego śmierci. Testament jest gwarancją tego, że majątek spadkodawcy po jego śmierci zostanie dobrze rozdysponowany, wedle jego ostatniej woli. Oznacza to także, że jakaś część spadku, lub nawet całość spadkodawca może zapisać zupełnie innej osobie, pomijając swoich bliskich. Jednak warto pamiętać, że w takiej sytuacji członkowie rodziny, którzy nie zostali uwzględnieni w testamencie, mogą ubiegać się o tzw. zachowek. Co to takiego?

Wydziedziczenie a zachowek

Zachowek jest to roszczenie pieniężne, które przysługuje najbliższym osobom spadkodawcy pominiętym w jego ostatniej woli. Zachowek jest więc jakby zabezpieczeniem ich interesów majątkowych. Mogą oni otrzymać połowę lub trzy czwarte tego, co mogliby otrzymać, gdyby nie było sporządzonego testamentu. Jednak gdy spadkodawca ma życzenie całkowicie pominąć w testamencie najbliższą rodzinę, musi ją pozbawić prawa do zachowku. Rozwiązaniem tej sytuacji jest całkowite wykluczenie wstępnych lub zstępnych z grupy spadkobierców. W tym celu należy przeprowadzić procedurę wydziedziczenia z majątku.

Wydziedziczenie z majątku – na czym polega?

Wydziedziczenie z majątku to formalna procedura, która polega na pozbawieniu przez spadkodawcę osób najbliższych prawa do zachowku. Gwarantuje ono, że spadek nie trafi w niepowołane ręce. Aby wydziedziczenie z majątku mogło mieć miejsce, muszą zostać spełnione odpowiednie przepisy prawne.

Kto może zostać wydziedziczony?

Zgodnie z prawem wydziedziczenie może dotyczyć tylko wąskiego grona osób. Polega bowiem ono na formalnym pozbawieniu przez spadkodawcę osób najbliższych prawa do zachowku. W związku z tym wydziedziczenie może dotyczyć:

• małżonka spadkodawcy,
• rodziców spadkodawcy,
• potomków spadkodawcy, czyli jego dzieci, wnuków lub prawnuków.

Na jakiej podstawie można dokonać wydziedziczenia z majątku?

Wydziedziczenie z majątku nie może nastąpić z jakiejkolwiek przyczyny. Podstawy wydziedziczenia wskazują przepisy Kodeksu cywilnego. Jest to możliwe, jeśli występują sytuacje opisane w art. 1008 k.c. Zgodnie z przepisami spadkodawca może wydziedziczyć bliskich, takich jak m.in. małżonek, dzieci, wnuki, prawnuki, czy rodziców wyłącznie, gdy nastąpi któraś z poniższych sytuacji.

1. Gdy spadkobierca wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Mowa tu zwłaszcza o osobach uzależnionych, ale także znęcaniem się nad bliskimi czy prowadzenie przestępczego trybu życia. Oczywiście takie sytuacje muszą się powtarzać wielokrotnie.
   
2. Gdy spadkobierca dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Przepisy te dotyczą przede wszystkim takich sytuacji, jak zabójstwo, nieumyślne spowodowanie śmierci, ale też np. spowodowanie ciężkiego, lub lekkiego uszczerbku na zdrowiu, bezprawne pozbawienie wolności, czy uporczywe nękanie.
   
3. Gdy spadkobierca uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Co to oznacza? Mowa tu przede wszystkim o takich sytuacjach, gdy jedna z najbliższych osób nie wypełnia obowiązku alimentacyjnego względem spadkodawcy, albo np. nie pomaga w chorobie spadkodawcy. Oczywiście, aby być uznane za podstawę do wydziedziczenia, to musi być to zachowanie długotrwałe i powtarzające się.

Jak napisać oświadczenie o wydziedziczeniu?

Podstawą procesu wydziedziczyć członka rodziny jest sporządzenie testamentu i dołączenie do niego oświadczenia o wydziedziczeniu. To ważne, ponieważ wydziedziczenie nie może nastąpić w inny sposób, musi znajdować się w testamencie. W przeciwnym wypadku będzie nieważne.

W związku z powyższym, aby wydziedziczenie było ważne pod względem prawnym, spadkodawca musi w testamencie zamieścić jednoznaczne i bezterminowe oświadczenie o tym, że wydziedzicza konkretną osobę. Należy wskazać dokładną osobę lub osoby, które mają zostać wydziedziczone. Jest to konieczne, aby nie powstały żadne wątpliwości w tym zakresie.

Kolejną kwestią jest wskazanie konkretnej przyczyny wydziedziczenia – jednej z trzech wskazanych w art. 1008 Kodeksu cywilnego. Jeśli tego nie zrobimy i nie uzasadnimy swojej decyzji, wydziedziczenie będzie bezskuteczne. W związku z tym przyczyna wydziedziczenia danej osoby powinna wynikać z treści testamentu.

Oświadczenie o wydziedziczeniu z majątku należy napisać odręcznie na kartce oraz opatrzyć datą i czytelnym podpisem spadkodawcy. Należy w nim umieścić dane osobowe zstępnych, małżonka lub rodziców, których chcemy pozbawić prawa do zachowku.

Aby być pewnym, że wszystko przebiegło zgodnie z prawem, najbardziej “bezpieczna” formą spisania tego typu oświadczenia jest testament notarialny. Dzięki temu uwzględnione zostaną wszelkie formalne wymagania względem tego typu spraw

Kiedy wydziedziczenie nie może dojść do skutku?

Należy pamiętać, że samo napisanie oświadczenia o wydziedziczeniu może nie załatwić sprawy. Aby proces ten miał moc sprawczą, konieczne jest zaistnienie określonych przyczyn opisanych powyżej. W związku z tym, jeśli żadna z nich nie zaistniała, to niestety wydziedziczenie nie jest możliwe.

Dodatkowo w sytuacji, gdy spadkodawca przebaczył danemu członkowi rodziny, to nie może go wydziedziczyć. Jednak musi tu dość do przebaczenia skutecznego, czyli spadkodawca jest świadomy, że istnieje prawna podstawa do wydziedziczenia, ale mimo to dokonuje przebaczenia z dostatecznym rozeznaniem sytuacji.

Czy możliwe jest cofnięcie wydziedziczenia z majątku?

Jak wspomniano wyżej, są sytuacje, gdy wydziedziczenie nie może dojść do skutku nawet wtedy, gdy oświadczenie dotyczące wydziedziczenia z majątku jest stosownie uzasadnione. Mowa tu o sytuacji, gdy spadkodawca przebaczył członkowi rodziny. Jeśli dojdzie do takiej sytuacji i nastąpi odnowa kontaktów, wystarczy anulować poprzedni testament.

Z kolei gdy nie doszło do anulowania testamentu lub spisania nowego oświadczenia, to w trakcie postępowania spadkowego należy przedstawić stosowne dowody, które potwierdzą nasze dobre relacje ze spadkodawcą. O jakie dowody chodzi? Mowa tu na przykład o wezwaniu stosownych świadków, którzy potwierdzą naszą wersję wydarzeń, a także przedstawieniu korespondencji SMS lub e-mail, którą wymienialiśmy ze spadkodawcą, czy też wspólnych zdjęć lub filmów z danego okresu, w którym nastąpiło przebaczenie i odnowienie kontaktów.

Jednak co w sytuacji, gdy do przebaczenia doszło np. na łożu śmierci? Albo gdy informacja o wydziedziczeniu z majątku jest dla spadkobiercy zaskoczeniem? Wtedy zgodnie z prawem można podjąć kilka czynności.

Pierwszą z nich jest unieważnienie całego testamentu. Jest to możliwe wtedy, gdy nie został on sporządzony prawidłowo. Co to oznacza? Na przykład taki testament nie zawiera wszystkich wymaganych informacji na temat wykluczonych spadkobierców, a także konkretnych powodów wydziedziczenia.

Drugim sposobem jest udowodnienie przed sądem, że nie doszło do powodów wydziedziczenia, które są uwzględnione w Kodeksie cywilnym. Jednak w tym wypadku oczywiście należy przedłożyć konkretne dowody. Można także ubiegać się o zachowek dla dzieci lub wnuków.

Warto jednak mieć na uwadze, że starania o unieważnienie wydziedziczenia z majątku niestety nie zawsze będą korzystne dla osoby wykluczonej ze spadku. Czasami okazuje się, że lepiej ubiegać się o należne pieniądze w imieniu dzieci czy wnuków.

Dzieci osoby wydziedziczonej a prawo do majątku

Zgodnie z prawem w przypadku wydziedziczenia z majątku, osoby, które są wskazane w oświadczeniu, czyli zstępni lub wstępni spadkodawcy, po jego śmierci nie dostaną żadnego majątku. Jednak jednocześnie według zapisów Kodeksu cywilnego, zstępni wydziedziczonego, a więc dzieci oraz wnuki wydziedziczonej osoby, w dalszym ciągu zachowują prawo do zachowku. W związku z tym oświadczenie o wydziedziczeniu nie przechodzi na kolejne pokolenia.

Czytaj też:
Radca prawny – czym się zajmuje i ile zarabia?