Gdy bliska osoba odchodzi, rodzina, znajomi i przyjaciele są pogrążeni w smutku i rozpaczy. Mimo ogromnych emocji i trwającej, nieraz bardzo długo, żałoby, należy również zająć się sprawami związanymi ze spadkiem i innymi formalnościami. I właśnie wszystko to, co pozostawił po sobie zmarły, zaliczane jest do masy spadkowej. Co dokładnie wchodzi w jej skład? W jaki sposób to zweryfikować?
Czym jest masa spadkowa?
Masa spadkowa jest zbiorem wszystkich praw i obowiązków związanych ze spadkiem, czyli wszystko, co przysługiwało spadkodawcy w chwili jego śmierci. Najprościej mówiąc, masa spadkowa jest wszystkim, co wchodzi w skład spadku. Dotyczy jednak praw i obowiązków o charakterze majątkowym. Wszelkie kwestie cywilnoprawne, karnoprawne, prawnofinansowe czy administracyjnoprawne, jak i służebności osobiste nie wchodzą w jej skład.
Wszelkie kwestie i zapisy na temat spadku i dziedziczenia są zawarte w prawie spadkowym w Kodeksie cywilnym. Nie znajdziemy tam jednak definicji pojęcia masy spadkowej.
Jak określić masę spadkową?
Jeśli wystąpi sytuacja, w której ustalenie składu masy spadkowej przez spadkobierców nie jest możliwe – np. nie żyli oni z osobą zmarłą na tyle blisko, by wiedzieć o jego całym majątku, jak i ewentualnych długach, można wystąpić o pomoc do właściwych organów. Wówczas sprawą tą zajmuje się komornik, który przygotuje stosowny spis inwentarza. Do jego opracowania niezbędny będzie wniosek sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania zmarłego. Spadkobierca musi się zgłosić do tej instytucji i złożyć wniosek o sporządzenie spisu inwentarza.
Co wchodzi w skład masy spadkowej?
Dzięki ustaleniu masy spadkowej, spadkobiercy mogą podjąć decyzję, czy chcą przyjąć spadek, czy go odrzucą. Możliwe jest przyjęcie spadku w całości lub przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza. Co zatem wchodzi w skład masy spadkowej? Zalicza się do nich rzeczy materialne oraz prawa i obowiązki. A więc zarówno aktywa, jak i długi osoby zmarłej, np. pożyczki, kredyty czy inne niespłacone zadłużenia.
W składzie masy spadkowej znajdą się więc:
- rzeczy materialne – wszelkie przedmioty należące do zmarłego,
- prawa rzeczowe – m.in. prawa własności do nieruchomości i ruchomości, hipoteka i zastaw, użytkowanie wieczyste, prawo udziału we współwłasności, prawa do gruntów, prawa do lokali, roszczenia windykacyjne,
- wierzytelności – zadłużenia wynikające ze stosunków umownych, różnego rodzaju pożyczki, kredyty, niespłacone długi,
- prawa majątkowe i prawa patentowe – prawa wynikające z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych,
- prawa pracownicze – w sytuacji, gdy osoba zmarła utrzymywała stosunek pracy, spadkobiercom należą się prawa zmarłego pracownika, do których zalicza się m.in. niewypłacone wynagrodzenia, wynagrodzenia za niewpłacone nadgodziny, ekwiwalent za niewykorzystany urlop, odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy czy prawo do nieodpłatnego nabycia akcji,
- oszczędności – gdy do banku dotrze informacja o śmierci jego klienta, jego środki na kontach bankowych (osobistych, oszczędnościowych, lokatach) zostają natychmiastowo zablokowane i przeniesione na tzw. rachunek techniczny. Po przedstawieniu protokołu dziedziczenia od notariusza lub decyzji sądu spadkobiercy mogą otrzymać od banku środki zmarłego.
- darowizny – wszelkie darowizny przekazane przez zmarłego również zaliczają się do masy spadkowej. Warunek jest jeden – nie mogą one być przekazane później niż w ciągu ostatnich 10 lat.
Co nie wchodzi w skład masy spadkowej?
Z masy spadkowej wykluczone są prawa i obowiązki wynikające z zakresu prawa karnego, finansowego czy administracyjnego. Przykładowo, na spadkobierców nie przechodzi obowiązek zapłaty grzywien, mandatów czy kar administracyjnych. Osoby dziedziczące spadek nie mają również obowiązku zapłaty alimentów, które musiały być uiszczane przez osobę zmarłą, z wyjątkiem alimentów, których termin płatności przypadał jeszcze za życia zmarłego, a nie zostały one uregulowane. Z masy spadkowej wyłączone są także świadczenia rentowe, emerytalne, uprawnienia w zakresie kurateli czy opieki. Jednak należy pamiętać o tym, że każda sprawa spadkowa jest rozpatrywana indywidualnie, dlatego od powyższych zasad mogą niekiedy występować wyjątki.
Kto dziedziczy majątek zmarłego?
Kto jest powołany do masy spadkowej? W Polsce wyróżnia się dwa rodzaje dziedziczenia, które są dokładnie opisane w Kodeksie cywilnym. Jest to dziedziczenie ustawowe i dziedziczenie testamentowe. Jeśli w testamencie zostały wskazane osoby, które przejmą majątek zmarłego, nie ma wówczas wątpliwości. Co innego w sytuacji, gdy zmarły nie zostawił po sobie testamentu.
Dziedziczenie testamentowe – komu przysługuje?
Pierwszy rodzaj dziedziczenia to dziedziczenie testamentowe, które polega na tym, że prawo do masy spadkowej mają osoby, które zostały wskazane w testamencie. Testament musiał być oczywiście sporządzony przez zmarłego za jego życia. Taki dokument może zostać sporządzony w formie pisemnej przez spadkodawcę, a następnie podpisany i zatwierdzony przez notariusza lub sporządzony w formie aktu notarialnego. Druga możliwa opcja to ustne przekazanie testamentu w momencie śmierci min. trzem osobom, które są świadkami.
Dziedziczenie ustawowe – kto dziedziczy spadek?
Dziedziczenie ustawowe polega na tym, że prawo do otrzymania majątku zmarłego mają jego bliscy i krewni na zasadzie pokrewieństwa. Informacje na ten temat znajdują się w Kodeksie cywilnym. Według zapisów, w pierwszej kolejności dziedziczenia występują dzieci oraz małżonek zmarłego. Spadek jest wówczas dzielony na równe części dla każdego z nich, z tym, że małżonek nie może otrzymać mniej niż ¼ całości spadku. W drugiej kolejności brane są pod uwagę rodzice zmarłego, którym przysługuje prawo do bycia spadkobiercami ustawowymi. Następnie są nimi zstępni, rodzeństwo, dziadkowie, pasierbowie oraz zstępni rodzeństwa. Przysługuje im udział w masie spadkowej w wysokości ¼ całości spadku. Ten rodzaj dziedziczenia stosowany jest w przypadku, gdy zmarły nie pozostawił testamentu, na podstawie którego można dokonać podziału majątku.
A co w sytuacji, gdy osoba zmarła nie miała żadnych bliskich i krewnych? Wtedy masa spadkowa jest przekazywana gminie odpowiedniej do ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego. Jeśli nie ma takiej możliwości – trafia ona w ręce Skarbu Państwa.
Prawo do zachowku – kiedy można się ubiegać?
Jak to często bywa, finanse są kwestią sporną w rodzinie i prowadzą do wielu konfliktów. Również tak jest w przypadku spadków po osobach zmarłych. Jeśli krewni zostali obdarowani w niejednakowy sposób, tzn. jedni mieli zapisane w testamencie pokaźne sumy czy majątek, a inni nic, wówczas mogą oni ubiegać się o zachowek. Zachowek polega na tym, że krewni, którzy nie otrzymali żadnego spadku mogą żądać od obdarowanych krewnych zapłaty.
Czytaj też:
Kredyt kupiecki – co to jest i jak działa?