Polskie wsparcie dla Ukrainy ma konkretny wymiar – przez Słowację odbywają się dostawy gazu, prowadzone są dyskusje o możliwości połączenia linii energetycznej. Duże potrzeby dotyczą także dostaw paliw i surowców. Jednak potrzebne są działania instytucjonalne, w tym pomoc finansowa.
ONZ dla Ukrainy
Działania mające na celu pomoc dla Ukrainy podjęła Organizacja Narodów Zjednoczonych. 21 września 2023 r. została podpisana umowa, która tworzy w Polsce przedstawicielstwo UNOPS, czyli United Nations Office for Project Services (Biuro Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Usług Projektowych). UNOPS to agencja ONZ zajmująca się wdrażaniem projektów infrastrukturalnych i zamówień dla Systemu Narodów Zjednoczonych, międzynarodowych instytucji finansowych, rządów i innych partnerów na całym świecie.
Specjalizuje się ona w programach odbudowy i zajmuje się międzynarodowymi przetargami prowadzonymi przez ONZ. Jedna trzecia generatorów prądu, które dotarły do Ukrainy w czasie ostatniej zimy, była dostarczona przez UNOPS, z jej pomocą odbudowano ponad 100 budynków w Charkowie czy w Buczy. Plany dotyczą także odbudowy obiektów, dla których zabezpieczenie energetyczne jest szczególnie istotne (na przykład szpitali, gdzie działają porodówki, na których nie może zabraknąć prądu, a gdzie działają podtrzymujące życie i na bieżące monitorujące stan chorego sprzęty).
Obecnie UNOPS dysponuje funduszami w wysokości 250 mln dolarów, do końca roku kwota ta ma być jeszcze większa. Po podpisaniu porozumień pokojowych na odbudowę Ukrainy zostaną przeznaczone miliardowe kwoty.
Programy koordynacyjne w tym zakresie przedstawione przez Bank Światowy omawiane były na konferencjach w Lugano, Paryżu, Londynie i Waszyngtonie.
UNOPS w Polsce będzie formalnie działało wspólnie z UN Global Compact, czyli jednostką z ONZ, która ma na celu współpracę z biznesem. Warto wykorzystać szansę na utworzenie w Polsce dyplomacji ekonomicznej opartej na przetargach międzynarodowych, nie tylko tych prowadzonych przez ONZ.
Nie da się ukryć, że w czasie trwania przetargów ważną, jeśli nie bardzo ważną rolę, odgrywają wszelkie ryzyka. Jednym z nich jest korupcja. Mimo że od momentu wybuchu wojny wiele się w Ukrainie zmieniło, to sam rząd w Kijowie przyznaje, że korupcja ciągle jest problemem.
Droga Ukrainy do Europy przez Polskę
To, jaka będzie rola Polski w odbudowie Ukrainy, zależeć będzie od tego, w jakim sposób nasi wschodni sąsiedzi sami się określą po zakończeniu działań wojennych.
– Jest to kwestia pewnego samostanowienia Ukrainy, czy będzie chciała stać się dostarczycielem tanich surowców energetycznych, czy nowoczesnym państwem, które buduje swoje zdolności kreacji. W wyniku tego Polska może stać się korytarzem transportującym surowce do centrów gospodarczych Europy, do Niemiec i Włoch albo stworzyć rodzaj głębszej synergii w celu przetwarzania tej energii – zwrócił uwagę Michał Kurtyka, członek Atlantic Council, który opowiedział się za drugim z tych scenariuszy.
Dodał też, że jest trochę za późno, gdy bierze się pod uwagę wcześniej realizowane wspólne przedsięwzięcia, ale jednocześnie za wcześnie, aby rozmawiać o konkretnych przyszłych projektach. – Na razie powinniśmy zbudować capacity, czyli pokazać, jaką mamy wizję w tym zakresie dla Ukrainy i jaką w ramach tych wizji jesteśmy w stanie zaproponować wartość partnerstwu dla Ukrainy – mówił Kurtyka.
– Droga dla Ukrainy do Europy wiedzie przez Polskę, niezależnie od pojawiających się obecnie konfliktów między naszymi krajami – dodał.
Ważnym zagadnieniem jest także to, czy polskie przedsiębiorstwa energetyczne, będące w okresie transformacji, mają możliwość podejmowania współpracy z przedsiębiorstwami energetycznymi z Ukrainy. Na pewno nasz kraj jest w stanie udzielić wsparcia regulacyjnego oraz w zakresie wprowadzania dobrych praktyk, natomiast jeśli chodzi o program inwestycyjny istnieje jeszcze wiele wyzwań, takich jak uzyskanie gwarancji bezpieczeństwa biznesu prowadzonego w kraju objętym wojną.
Odbudowa przemysłu wydobywczego i nowe surowce
Współpraca kopalni Bogdanka z Ukrainą sięga czasów przedwojennych, dotyczyła ona dostarczania węgla, jednak obecnie forma tej współpracy może ulec zmianie. – Ponieważ wydobycie węgla w Polsce prowadzone będzie maksymalnie do roku 2040, przyjęliśmy strategię wydobywania nowych surowców, więc współpraca z Ukrainą może dotyczyć nie tylko węgla – mówił Seweryn Szwarocki z Bogdanki. – Liczymy na to, że po zaprzestaniu konfliktu odnowimy kontrakty, część węgla będziemy eksportować na Ukrainę, ale widzimy szersze możliwości współpracy. Chodzi zwłaszcza o tzw. surowce krytyczne dla transformacji energetycznej, lista unijna zawiera ich 34 i wiele z nich znajduje się na Ukrainie – dodał.
Jednym z elementów współpracy z Ukrainą może być sprzedaż polskiego know-how oraz technologii w celu modernizacji przemysłu wydobywczego w tym kraju, nie tylko węglowego.
Warto już teraz szukać ciekawych projektów na Ukrainie i budować konsorcja, które mogłyby realizować takie projekty, których celem jest modernizacja przemysłu wydobywczego na Ukrainie. Bogdanka prowadzi takie poszukiwania. Udział w takich projektach da także Polsce silniejszą pozycję w Unii Europejskiej.
Transformacja energetyczna
Pomoc w odbudowie Ukrainy może być także okazją do transformacji energetycznej naszych sąsiadów przy wykorzystaniu pomp ciepła, energii słonecznej czy wiatrowej, czyli innych źródeł energii, niż te, z których Ukraina korzysta w tej chwili najwięcej. Potencjałem jest także technologia biogazowa. Polska mogłaby służyć pomocą doradczą w tym zakresie. Takich zagadnień dotyczą rozmowy z rządem Ukrainy. Na ten cel będą także przeznaczone pieniądze z Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju.
Stworzenie sieci logistycznych mogłoby połączyć Ukrainę z Europą, dlatego warto postawić na rozwój polskiego kolejnictwa, rozbudowę przejść granicznych, huby magazynowe oraz udrożnienie przepływu towarów, na co mogą mieć wpływ przepisy celne. Pewne decyzje ze strony rządu mogłyby wspomóc działalność polskich firm na Ukrainie – na przykład zwolnienie z CIT-u firm, których siedziby zostały zniszczone w wyniku wojny.
Zuzanna Nowak z The Opportunity Institute for Foreign Affairs zwróciła uwagę, że warto odróżnić pomoc oferowaną w warunkach wojennych, gdy instytucje państwowe działają w pewnym ograniczeniu, od pomocy, która będzie mogła być oferowana po zakończeniu działań wojennych. – Na razie mówimy o procedurach i prawie, a Ukraina mówi o przetrwaniu i możliwościach – wyjaśniała, dodając że trudno wymagać pełnej transparentności działania od instytucji państwa będącego w stanie wojny i trudno wymagać, aby państwo to funkcjonowało na naszych zasadach. W zakresie nowych technologii Ukraina chce testować pewne rozwiązania. Jako Polska nie jesteśmy jedynymi podmiotami, które są zainteresowani pomocą dla Ukrainy – podkreśliła.
Współpraca dostosowana do horyzontu czasowego
O horyzoncie czasowym mówił także Jerzy Kwieciński, wiceprezes Banku Pekao S.A. – Współpraca musi być dostosowana do horyzontu czasowego. Spojrzenie krótkoterminowe dotyczy czasu wojny, może ono trwać nawet kilka lat. Długoterminowa perspektywa może trwać od 10 do 20 lat. Trzeba brać także pod uwagę potencjał ekonomiczny Ukrainy, który jest pięć razy mniejszy niż Polski – mówił prezes Kwieciński.
Ważnym elementem jest przygotowanie Ukrainy do członkostwa w Unii Europejskiej, co wiąże się z wieloma problemami (na przykład połowa gospodarki jest kontrolowana przez oligarchów). Obecnie wsparcie dotyczy pomocy zarówno militarnej, jak i humanitarnej.
– Kluczowy jest sektor energetyczny. Ponad połowa energii na Ukrainie pochodzi z energetyki atomowej, jest to trzecie państwo pod tym względem w Europie, po Rosji i Francji – mówił Jerzy Kwieciński.
Energetyka jądrowa jest najbardziej odporna na działania wojenne, dlatego Ukraina ciągle ma dostęp do energii, mimo niszczenia sieci przesyłowych. Natomiast przyszłość Ukrainy związana jest z energetyką rozproszoną, gdyż ona jest odporna na ataki wojenne, może to być energia fotowoltaiczna wsparta magazynami. Potrzebne będzie także wsparcie dla energetyki atomowej w celu jej modernizacji – ocenił. Podkreślił także, że dyskusje na temat odbudowy Ukrainy trwają w wielu krajach, ale konkretnych kroków podejmowanych jest na razie niewiele. – Działania dotyczące pomocy musimy rozpocząć już teraz. Problem w tym, że do realizacji inwestycji potrzebne są gwarancje zapewniające bezpieczeństwo do stu procent wartości projektu – dodał.
Wojciech Hann z KPMG Poland zwrócił uwagą na zdefiniowanie celu odnośnie mechanizmu finansowania pomocy, takim celem może być członkostwo Ukrainy w Unii Europejskiej i NATO (w dalszej perspektywie czasowej). Wspomniał także o ryzykach technologicznych związanych z odbudową energetyki – wykonawczo-finansowych, regulacyjnych oraz korupcyjno-politycznych, z których każde trzeba inaczej ubezpieczać.
Mówił też o odbudowie sektora energetycznego, który jednocześnie zmodernizuje energetykę Ukrainy. – Podstawą jest wykonanie analizy technicznej, która pozwoli określić potrzeby i możliwości w tym zakresie, takie analizy warto podejmować już teraz – dodał. Przypomniał także, że polskie firmy będą musiały konkurować z firmami z innych krajów.
– Dlatego warto stworzyć forum energetyczne współpracy z Ukrainą, na wzór platform działających już w innych sektorach – mówił.
Marcin Boruszewski ze Skandynawsko-Polskiej Izby Gospodarczej mówił natomiast o potencjale skandynawskim dotyczącym wsparcia inwestycyjnego w Ukrainie, zwłaszcza w zakresie energetyki odnawialnej i gospodarki obiegu zamkniętego.
50 mld euro rocznie na odbudowę
Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju uruchomił wsparcie dla Ukrainy w zakresie inwestycji w sektorze rolno-spożywczym oraz energetycznym. Jest to program dotyczący pomocy w okresie wojennym. Kolejny etap będą stanowić inwestycje w okresie długoterminowym. – Według szacunków odbudowa tego kraju pochłonie około 50 mld euro rocznie. Jesteśmy w procesie pozyskiwania dodatkowego kapitału dedykowanego działalności w warunkach podwyższonego ryzyka, w fazie powojennej. Toczą się dyskusje, jakie inwestycje mogą być wspierane. Po stronie energetycznej wkraczamy już powoli w drugi etap i realizowania inwestycji w energetykę rozproszoną, gdyż pojawia się zapotrzebowania na takie źródła energii – mówiła Anna Chmielewska z EBOR.
Dodała, że prywatne firmy również mają szanse realizować takie projekty. – Warto, aby polskie spółki wykorzystały tą możliwość – mówiła – tym bardziej że mamy pewną przewagę nad firmami z innych krajów, gdyż jesteśmy przyzwyczajeni do działania w sytuacji niepewnej i łatwiej nam podejmować ryzyko. Elastyczność podejścia może być naszą przewagą.
Wojciech Rabsztyn z Europejskiego Banku Inwestycyjnego wspomniał o priorytetach działania w Ukrainie, podobnych do priorytetów unijnych, takich jak dywersyfikacja źródeł energii i efektywność energetyczna (na ten cel przeznaczone jest 100 mln euro), bezpieczeństwo sieci energetycznej czy odbudowa energetyki wodnej.
EBI przeznaczył w 2022 roku 1,7 mld euro na odbudowę Ukrainy. Utworzony został specjalny fundusz na ten cel, na którym kraje unijne zgromadziły 400 mln euro.
O panelu „Energia dla Ukrainy – Okrągły Stół w sprawie odbudowy”
Panel odbył się w ramach IX Kongresu Energetycznego – „Transformacja Energetyczna sposobem na wyjście z kryzysu”, który miał miejsce 27 i 28 września 2023 roku we Wrocławiu.
Wydarzenie odbywa się co roku z udziałem ekspertów z sektora energetycznego z Polski i z zagranicy, polityków, top managerów i naukowców. Podczas dwóch dni Kongresu, interdyscyplinarne grono ekspertów poszukiwało najlepszych rozwiązań dla osiągnięcia celów transformacji energetycznej i zapewnienia bezpieczeństwa systemu energetycznego.
Organizatorem kongresu był Dolnośląski Instytut Studiów Energetycznych.
W panelu wzięli udział:
- Grzegorz Rabsztyn, Europejski Banku Inwestycyjny
- Anna Chmielewska, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju
- Adam Hirny, dyrektor Departamentu Wsparcie Transformacji Energetycznej BNP Baribas
- Remigiusz Nowakowski, prezes Dolnośląskiego Instytutu Studiów Energetycznych
- Jerzy Kwieciński, wiceprezes Banku Pekao S.A., były minister finansów, inwestycji i rozwoju
- Michał Kurtyka, były minister klimatu i środowiska, członek Atlantic Council
- Seweryn Szwarocki, dyrektor ds. strategii i zrównoważonego rozwoju, Lubelski Węgiel Bogdanka
- Piotr Kuberka, wiceprezes zarządu Shell Polska
- Marcin Boruszewski, Skandynawsko-Polska Izba Gospodarcza
- Zuzanna Nowak, dyrektor ds. analiz, The Opportunity Institute for Foreign Affairs
- Wojciech Hann, KPMG Poland