Przepis nakazywał aby po upływie tzw. okresu dostosowawczego usuwać nośniki reklamowe, jeśli uchwała krajobrazowa w danym miejscu ich zakazuje. Zgodnie z wolą ustawodawcy rozebrać trzeba było nawet nośniki zbudowane legalnie, czyli w oparciu o pozwolenie na budowę czy zgłoszenie. Jak uznał Naczelny Sąd Administracyjny, kierujący pytanie prawne, w polskim porządku prawnym nie obowiązywały nigdy dotąd przepisy w porównywalnie intensywny sposób ingerujące w działalność podmiotów gospodarczych działających w branży reklamowej. Tak daleko idący zakaz – w zależności od intensywności zakazów przyjętych przez daną radę gminy prowadzący nawet do całkowitego zakazu dalszego posiadania i eksploatowania wzniesionych tablic i urządzeń reklamowych na terenie danej gminy z mocą wsteczną (do zamkniętych stanów faktycznych) – nie był możliwy do przewidzenia przez żaden nawet najbardziej starannie działający podmiot prawa działający w tej branży.
Omawiany przepis, na co słusznie Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę w ustnych motywach rozstrzygnięcia, prowadził do wywłaszczenia regulacyjnego (wywłaszczenie de facto), ale bez żadnego odszkodowania lub rekompensaty finansowej dla inwestora. Generalną zasadą polskiego prawa zagospodarowania przestrzeni jest trwałość udzielonych zgód budowlanych bez względu na późniejsze zmiany przeznaczenia planistycznego nieruchomości. W przypadku art. 37a ust. 9 upzp niesłusznie od niej odstąpiono. Brak możliwości wprowadzenia w uchwale krajobrazowej na podstawie ww. przepisu art. 37a ust. 9 lub ust. 10 upzp wyjątków dla takich tablic i urządzeń reklamowych lub możliwości znacznego zróżnicowania (istotnego wydłużenia) okresów dostosowawczych dla takich legalnych tablic i urządzeń reklamowych narusza wprost art. 2 i wyrażoną w nim zasadę ochrony praw nabytych.
W przypadku gdy dany nośnik reklamowy wzniesiono bez pozwolenia na budowę lub zgłoszenia, stanowi on samowolę budowlaną, do której zastosowanie będą miały przepisy Prawa budowlanego dotyczące jej usunięcia. Jeżeli zaś nośnik wykonano legalnie, po załatwieniu niezbędnych formalności, to likwidowanie go tylko w związku ze wprowadzeniem przepisów prawa miejscowego w postaci uchwały krajobrazowej byłoby więc działaniem bezprawnym.
Inwestorzy w miastach, w których doszło na podstawie uchwał krajobrazowych do rozbiórek legalnych reklam (uchwały krajobrazowe zostały już wyegzekwowane przez samorządy), mogą wystąpić z roszczeniem odszkodowawczym do Skarbu Państwa. Największa trudność w tym przypadku dotyczyć wykazania przesłanki bezprawnego działania organu, w sytuacji gdy opierał się on na obowiązującym przepisie prawa rangi ustawowej, któremu nie mógł w żaden sposób się sprzeciwić, ani odmówić jego zastosowania.
Oprócz drogi cywilnej skutecznej dla obrony swoich praw, w przypadku wydania decyzji nakazującej usunięcie legalnego nośnika reklamowego, który jest niezgodny z uchwałą krajobrazową, czy też decyzji nakładającej karę w zw. z jego nieusunięciem, inwestorzy mogą również wnioskować o wznowienie postępowania, w myśl art. 145a k.p.a. Skargę o wznowienie inwestorzy powinni wnieść w terminie jednego miesiąca od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.
Autor: Joanna Maj, radca prawny w SWK Legal Sebzda-Załuska, Wójcik, Kamińska Radcowie Prawni.
Joanna Maj – radca prawny w SWK Legal Sebzda-Załuska, Wójcik, Kamińska Radcowie Prawni Spółka Partnerska, ekspertka z zakresu prawa procesu inwestycyjno-budowlanego, autorka monografii i licznych publikacji w periodykach branżowych; członkini Komitetu ds. Nieruchomości Krajowej Izby Gospodarczej.