Nie istnieje jedna, powszechnie przyjęta definicja firmy rodzinnej. Najczęściej przyjmuje się, że firma rodzinna to przedsiębiorstwo, które jest kontrolowane i zarządzane przez członków jednej rodziny, a jej przetrwanie, sukces i długoterminowy rozwój mają na celu przekazywanie wartości oraz własności następcom prawnym. Najbardziej oczekiwanym przez założycieli biznesu modelem sukcesji jest oczywiście sukcesja pokoleniowa. Stanowi ona jednak zaledwie 10% skutecznie przeprowadzonych zmian właścicielskich, co oznacza, że właściciele firm sięgają także po inne rozwiązania, takie jak sukcesja w gronie wspólników czy sukcesja z udziałem kadry menedżerskiej. Sprzedaż firmy również może być realizacją koncepcji sukcesyjnej, pod warunkiem, że jej celem pozostaje utrzymanie ciągłości firmy, a nie jej likwidacja.
W Polsce, zgodnie z różnymi badaniami, firmy rodzinne stanowią nawet 60-70% wszystkich przedsiębiorstw, co czyni je jednym z filarów krajowej gospodarki. Wypracowują ponad 70% polskiego PKB, tworząc około 8 milionów miejsc pracy. Firmy te działają w różnych sektorach – od produkcji, przez usługi, aż po rolnictwo – i mają ogromny wpływ na rozwój zarówno lokalnych społeczności, jak i całego kraju.
Proces sukcesji – wyzwanie dla firm rodzinnych
Jednym z największych wyzwań stojących przed firmami rodzinnymi jest proces sukcesji. Pragnieniem większości właścicieli firm jest zapewnienie ciągłości biznesu poprzez przekazanie go kolejnym pokoleniom. Tymczasem sukcesja pokoleniowa stanowi zaledwie 10% skutecznie przeprowadzonych zmian właścicielskich. Oznacza to, że firmy rodzinne w Polsce często szukają alternatywnych rozwiązań, jak sukcesja wśród wspólników czy kadry menedżerskiej.
Brak planów sukcesyjnych jest jednym z głównych powodów, dla których firmy rodzinne nie przetrwają zmiany pokoleniowej. Proces sukcesji nie polega wyłącznie na przekazaniu własności, ale także na przygotowaniu następnego pokolenia do zarządzania firmą, co często wiąże się z koniecznością rozwiązywania konfliktów wewnętrznych i zachowania integralności wartości rodzinnych.
Kluczowe filary tożsamości firm rodzinnych
Tożsamość firmy rodzinnej opiera się na kilku fundamentalnych filarach:
-
Wartości rodzinne i długoterminowa wizja
W firmach rodzinnych wartości takie jak zaufanie, lojalność, odpowiedzialność oraz dążenie do stabilności są często silniej obecne niż w przedsiębiorstwach korporacyjnych. Decyzje są podejmowane z myślą o stabilnym rozwoju na przestrzeni dziesięcioleci, co sprzyja długowieczności. -
Adaptacja i innowacyjność
Firmy rodzinne muszą przez lata dostosowywać się do zmieniających się realiów społecznych, ekonomicznych i technologicznych. Zdolność do ewolucji przy zachowaniu kluczowych wartości jest jednym z głównych czynników pozwalających im przetrwać. Wiele firm rodzinnych inwestuje w innowacje i potrafi szybko reagować na zmiany, co umożliwia im przetrwanie w konkurencyjnym środowisku. -
Elastyczność w zarządzaniu
Rodzinne firmy są często bardziej zwinne niż duże korporacje, co pozwala im na szybsze podejmowanie decyzji i dostosowanie się do zmieniających się warunków rynkowych. Dzięki temu mogą oferować bardziej spersonalizowane podejście do klientów i lepiej dostosowywać swoją ofertę. -
Zaangażowanie w lokalne społeczności
Wiele firm rodzinnych, zwłaszcza w Polsce, ma głębokie związki z lokalnymi społecznościami, w których działają. To przekłada się na większe zaangażowanie w działania społeczne oraz odpowiedzialność za lokalny rozwój. Dzięki temu budują lojalność klientów i partnerów biznesowych, a także stabilną reputację.
Znaczenie firm rodzinnych na świecie
Na arenie międzynarodowej firmy rodzinne mają różne oblicza, w zależności od kultury, tradycji biznesowej i gospodarki danego kraju. Jednak pewne elementy są wspólne dla większości z nich.
- W Europie, w krajach takich jak Niemcy, Włochy czy Francja, firmy rodzinne są fundamentem gospodarki. W Niemczech termin „Mittelstand” odnosi się do średnich firm rodzinnych, które są kluczowym elementem eksportowej potęgi kraju.
- W Ameryce Północnej, w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, firmy rodzinne często działają w strukturze bardziej korporacyjnej, ale ich wartości rodzinne są nadal widoczne. Przykładem mogą być takie giganty jak Walmart czy Ford.
- W krajach azjatyckich, takich jak Japonia, Korea Południowa czy Indie, firmy rodzinne mają długą tradycję sukcesji i przekazywania biznesu z pokolenia na pokolenie. Japonia słynie z firm działających nieprzerwanie od setek lat.
Najstarsze firmy rodzinne na świecie i w Polsce
Najstarszym biznesem rodzinnym na świecie jest firma Hoshi Ryokan, założona w 718 roku. To jeden z najstarszych hoteli na świecie, prowadzony przez tę samą rodzinę od ponad 46 pokoleń. Do niedawna palmę pierwszeństwa dzierżyła firma Kongo Gumi, założona w 578 roku, specjalizująca się w budowie i renowacji świątyń buddyjskich. Choć w 2006 roku firma została przejęta przez Takamatsu Construction Group z powodu problemów finansowych, nadal działa, a część rodziny Kongo pozostaje zaangażowana w jej zarządzanie.
Château de Goulaine to najstarsza działająca firma w Europie, założona około 1000 roku we Francji. Firma ta, będąca jednocześnie zamkiem i winnicą, pozostaje w rękach rodziny Goulaine od ponad tysiąca lat.
Najstarszą działającą firmą rodzinną w Ameryce Północnej jest Shirley Plantation, założona w 1613 roku w stanie Wirginia, USA. Plantacja ta, będąca własnością rodziny Hill-Carter od 11 pokoleń, początkowo specjalizowała się w uprawie tytoniu, a dziś zajmuje się turystyką i ochroną dziedzictwa kulturowego.
W Polsce najstarszą firmą rodzinną jest Apteka Pod Złotym Lwem we Wrocławiu, założona w 1773 roku. Apteka ta funkcjonuje od ponad 250 lat i nadal jest prowadzona przez kolejne pokolenia farmaceutów. Przetrwała wiele zmian historycznych, łącząc tradycyjne podejście do farmacji z nowoczesnymi rozwiązaniami.
Wyzwania i perspektywy dla firm rodzinnych w Polsce
Polskie firmy rodzinne stoją przed wyzwaniami związanymi z sukcesją i profesjonalizacją zarządzania. Pierwsze pokolenie przedsiębiorców, które zakładało firmy w latach 90., powoli przekazuje pałeczkę swoim dzieciom. Proces ten nie zawsze przebiega bezproblemowo, a brak przygotowania do sukcesji często prowadzi do problemów w kontynuacji działalności.
Jednym z kluczowych wyzwań jest także profesjonalizacja zarządzania. Coraz częściej firmy rodzinne korzystają z zewnętrznego doradztwa w zakresie sukcesji, zarządzania majątkiem i planowania strategicznego, aby zapewnić stabilny rozwój i przekazanie firmy kolejnym pokoleniom.
Firmy rodzinne, zarówno w Polsce, jak i na świecie, odgrywają kluczową rolę w gospodarce dzięki swoim silnym wartościom, długoterminowej wizji oraz zdolności do adaptacji. Jednak, aby kontynuować swój rozwój, muszą sprostać wyzwaniom związanym z sukcesją oraz dostosowaniem się do zmieniających się warunków rynkowych.
Autorka:
dr n. pr. Małgorzata Rejmer - ekspertka ds firm rodzinnych i sukcesji, założycielka firmy rodzinnej Kancelarii Finansowej Lex i Przewodnicząca Komisji ds. Firm Rodzinnych i Partnerskich BCC.