NIK skontrolowała centralę ZUS oraz 11 oddziałów terenowych. "Chcieliśmy sprawdzić, jak ZUS dba o to, aby swoje zadania wypełniać efektywnie" - powiedział w środę prezes NIK Jacek Jezierski na konferencji prasowej w Warszawie.
Odnosząc się do wyników kontroli, w komunikacie przesłanym PAP ZUS podkreślił, że NIK co roku poddaje badaniu sprawozdanie finansowe z wykonania budżetu ZUS i każdorazowo pozytywnie ocenia wykonanie planu finansowego Zakładu, którego elementem są także koszty działalności. ZUS zwrócił także uwagę, że nigdy nie przekroczył kosztów zapisanych w planie finansowym na dany rok i zatwierdzonym przez Parlament RP, a wzrost kosztów funkcjonowania ZUS jest poniżej wskaźnika inflacji.
W ocenie Izby, ZUS przeznaczając na swoją działalność prawie 3,5 mld zł rocznie, powinien znacznie efektywnej zarządzać tymi środkami. Pieniądze te przeznaczono m.in. na wypłaty wynagrodzeń dla ok. 48 tys. pracowników.
Jezierski podkreślił, iż ZUS zlecał zewnętrzne ekspertyzy, mające usprawnić funkcjonowanie zakładu. Jak wyjaśnił, takie analizy są konieczne, ale wnioski z nich płynące nie są często przez ZUS realizowane.
NIK ma także zastrzeżenia do systemu informatycznego ZUS, czyli do tzw. KSI. Według zawartej z firmą Prokom w 1997 roku umowy, system ten miał kosztować ok. 700 mln zł. Jednak do końca 2006 r. wydano na ten cel ponad 1,1 mld zł.
Kontrolerzy mają także zastrzeżenia dotyczące budynków, w których mieszczą się oddziały ZUS. Według NIK nie zawsze były one budowane tam, gdzie najszybciej zwróciłyby się koszty.
Jak podkreślono w raporcie pokontrolnym, wprowadzona od 1999 r. reforma emerytalna spowodowała kryzys organizacyjny Zakładu, dotyczący głównie poboru i rozliczania składek.
"Na wyniki rachunku zysków i strat ZUS silnie oddziaływały duże wahania przychodów i kosztów finansowych, spowodowane tworzeniem i rozwiązywaniem rezerw na odsetki z tytułu nieterminowego przekazywania składek do otwartych funduszy emerytalnych" - podkreślono w raporcie pokontrolnym.
Według NIK, opóźnienia te wynikały z nieprawidłowego działania KSI w pierwszych latach reformy. "ZUS pokrywał bieżące świadczenia z nie przekazanych w terminie składek, a zobowiązania z tego tytułu, łącznie z odsetkami, przejął Skarb Państwa" - czytamy w raporcie NIK.
Kontrolerzy Izby podkreślili, że ZUS "realizował zadania określone w ponad 20 ustawach, z których wiele wykraczało poza obszar ubezpieczeń społecznych".
"Tak szeroki katalog zadań i brak możliwości porównania z podobną instytucją utrudnia dokonanie oceny faktycznej efektywności działania Zakładu. Dlatego podstawowym kryterium oceny była efektywność stosowanych przez ZUS metod zarządzania i organizacji pracy" - wynika z raportu.
W swym komunikacie ZUS przypomniał natomiast, że koszty funkcjonowania Zakładu wynikają z zadań ustawowych - także zleconych przez inne instytucje, np. zbierania składek przekazywanych do Narodowego Funduszu Zdrowia. Koszt obsługi ubezpieczeń zdrowotnych jest szacowany przez ZUS i niezależnego audytora na ok. 300 mln zł rocznie, podczas gdy opłata wnoszona przez NFZ wynosi 60 mln zł. W latach 2003 - 2005 ZUS otrzymał wiele dodatkowych zadań zleconych, m.in. przejął od ośrodków pomocy społecznej zadania związane z obsługą renty socjalnej, a w związku z akcesją do UE od został zobowiązany do realizacji Rozporządzeń Wspólnotowych.
Zakład odrzucił również sugerowany przez NIK wskaźnik szacowania liczby potrzebnych pracowników w stosunku do liczby klientów. Zdaniem ZUS nie jest możliwy do zastosowania, ponieważ obsługa poszczególnych oddziałów różni się pracochłonnością. Także inwestycje budowlane są, zdaniem ZUS, dopasowane do potrzeb obsługi ubezpieczonych - warunki obsługi klientów to jedno z kluczowych kryteriów podejmowania decyzji w zakresie gospodarowania nieruchomościami.pap, ss