Innowacyjność jest dziś jednym z najbardziej popularnych pojęć w światowym biznesie. Definicji jest wiele. Od bardzo ogólnych, niemal wzniosłych, jak ta stworzona przez rosyjskiego wynalazcę, teoretyka wynalazczości, pisarza oraz krytyka fantastyki Gienricha Altshuller’a „Innowacja jest złożonym zjawiskiem i zbiorem umiejętności, odmiennym sposobem organizowania, syntezy i wyrażania wiedzy, postrzegania świata i tworzenia nowych idei, perspektyw, reakcji i produktów”, po bardziej celowe, chociażby proponowaną w Podręczniku Oslo, według której innowacja to „wdrożenie nowego lub ulepszonego produktu (wyrobu lub usługi) bądź procesu biznesowego (lub ich kombinacji), znacznie różniącego się od produktów poprzednio wprowadzonych na rynek lub procesów wykorzystywanych w przedsiębiorstwie”.
W skali gospodarki innowacyjność rozumiana jest jako umiejętność i motywacja przedsiębiorców do stałego poszukiwania i wdrażania w swojej działalności wyników badań, prac rozwojowych, nowych koncepcji, procesów i wynalazków. W takim ujęciu jest ona jednym z głównych czynników mających zasadniczy wpływ na poziom konkurencyjności gospodarki.
Innowacyjność krajów na całym świecie jest od 17 lat corocznie analizowana i oceniana w rankingu o nazwie Global Innovation Index (GII). Autorami ranking są Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO), INSEAD – jeden z największych prywatnych szkół zarządzania i biznesu z Francji oraz Uniwersytet Cornella – jeden z bardziej prestiżowych uniwersytetów amerykańskich. Raport pokazuje wydajność systemu innowacji i śledzi jej globalne trendy, stając się jednocześnie swoistym drogowskazem dla państw w wyznaczaniu kierunków dalszego rozwoju. Daren Tang – Dyrektor Generalny WIPO w trakcie spotkania, na którym zaprezentowano najnowszy ranking, wskazuje, iż 77% państw członkowskich WIPO (około 90) wykorzystało dane z GII do poprawy ekosystemów i wskaźników innowacyjności.
Wracając do raportu, w tegorocznej edycji, prezentującej dane za rok 2023, WIPO wskazuje na globalny znaczny spadek inwestycji w innowacje, finansowanie prac badawczo-rozwojowych (R&D) oraz osłabienie aktywności kapitału podwyższonego ryzyka. W 2023 roku nakłady na R&D zmniejszyły się o 10%, do poziomu sprzed okresu pandemicznego, zaś finansowanie kapitału podwyższonego ryzyka (VC) spadło o około 40% głównie z powodu wyższych stóp procentowych. Zmniejszyła się także ilość publikacji naukowych i po raz pierwszy od 2009 roku międzynarodowych zgłoszeń patentowych (PCT).
Z pozytywnych zmian, rok 2023 przyniósł widoczny postęp technologiczny w dziedzinach związanych ze zdrowiem, jak np. sekwencjonowanie genomu, w zakresie mocy obliczeniowej superkomputerów, baterii elektrycznych, w robotyce i pojazdach elektrycznych oraz rozwoju sieci 5G. W raporcie podkreślono również rosnące znaczenie „przedsiębiorczości społecznej”, która łącząc praktyki biznesowe z celami społecznymi odpowiada na tak ważne wyzwania, jak tworzenie nowych miejsc pracy, zapewnienie edukacji i rozwijanie zrównoważonych rozwiązań dostosowanych do lokalnych potrzeb. Wskazano również na pozytywne trendy we wskaźnikach takich jak spadek globalnego ubóstwa, wzrost produktywności oraz oczekiwanej długości życia.
Rzut okiem na czołówkę rankingu
W kolejnych raportach WIPO, bagatela – już od 14 lat, Szwajcaria pozostaje niekwestionowanym liderem innowacji. W tegorocznym na kolejnych miejscach znalazły się Szwecja, Stany Zjednoczone, Singapur. W pierwszej dziesiątce znajdziemy również Niemcy i Finlandię.
Polska w najnowszej edycji Globalnego Indeksu Innowacyjności 2024
Polska zajęła 40. miejsce poprawiając swoją pozycję względem poprzedniego roku o jedno „oczko”. Biorąc pod uwagę, iż badaniem objęto 133 najbardziej innowacyjnych państw – jest to pewien powód do dumy. Wyprzedzamy Litwę (42 miejsce) czy Słowację (46.). Patrząc jednak w drugą stronę skali, nadal gonimy Bułgarię (38), Węgry (36.), czy tak małe państwo jak Maltę (28.)
Ograniczając analizę jedynie do państw europejskich (39 krajów) pozycjonujemy się na 25. miejscu.
Wyniki Polski wkomponowują się w trendy globalne. Do słabych stron naszego kraju autorzy raportu zaliczyli m.in.: kwestie związane z działalnością o charakterze joint venture oraz spadek ilości publikacji naukowych. Wśród mocnych, wymieniono między innymi udział eksportu dóbr kreatywnych w handlu ogółem (czyli towarów wysoko przetworzonych i wyprodukowanych przy zastosowaniu nowoczesnych technologii) oraz liczbę wzorów przemysłowych (rozumiana jako nową i posiadającą indywidualny charakter postać wytworu lub jego części).
Generalnie Polska wypada lepiej pod względem wyników innowacji niż ponoszonych na nie nakładów. Co jednak warto zauważyć, w przeciwieństwie do trendów globalnych, inwestycje na działalność badawczo-rozwojową w naszym kraju nieprzerwalnie rosną od 2017 roku (w prezentowanym okresie 2021-2022 o 7,1%).
Jak wynika z danych opublikowanych przez Główny Urząd Statystyczny, w 2022 roku nakłady firm i administracji rządowej wzrosły znacząco, osiągając 44,7 mld złotych, czyli o 7 mld więcej niż w 2021 roku.
Analogicznie do ubiegłych lat, to głównie sektor prywatny odpowiadał za większość inwestycji na działalność badawczo-rozwojową (54,8%). W porównaniu z 2021 rokiem firmy zwiększyły nakłady o blisko 5,7 mld złotych. W tym samym czasie rządowe wydatki na działalność badawczo-rozwojową (głównie szkolnictwo wyższe) wzrosło o nieco ponad 1,2 mld zł.
Oczekujemy na dane za 2023 r., mocno trzymając kciuki za utrzymanie się tego trendu w kolejnych latach.
Z czego wynika skłonność przedsiębiorców do prowadzenia badań? Ogólnie rzecz ujmując, nakłady w R&D (skrót z angielskiego research&development) pozwalają przedsiębiorcom rozwijać świadczone usługi i oferowane produkty oraz optymalizować procesy, zwiększając tym samym szybkość swojej reakcji na zmiany rynkowe czy oczekiwania klientów, a to główne parametry wpływające na uzyskanie lub powiększenie przewagi nad konkurencją. I tu dochodzimy do swoistego sprzężenia. Im więcej podmiotów danego kraju ponosi nakłady na tą działalność, tym wyższy wskaźnik konkurencyjności i innowacyjności gospodarki, ale proces nie mógłby się rozpocząć bez zaistnienia wpierw odpowiednich warunków gospodarczych oraz stworzenia systemu wsparcia działalności R&D – stabilna gospodarka, atrakcyjna dla inwestorów oraz łatwo dostępne zachęty do podejmowania innowacyjnych działań przez przedsiębiorców.
Przyjrzyjmy się więc źródłom finansowania innowacji
Jednym z nich są ulgi podatkowe. Tak zwana ulga B+R – obowiązuje od 2016 rorku i polega na możliwości odliczenia od podstawy opodatkowania wydatków związanych z prowadzonymi pracami badawczo-rozwojowymi.
Podmioty korzystające już z tej ulgi, a jednocześnie rozwijające kwalifikowane prawa własności intelektualnej (np. prawa autorskie do programów komputerowych czy patenty) mogą korzystać również z ulgi Innovation Box umożliwiającej zastosowanie obniżonej stawki podatku do niektórych dochodów pochodzących z własności intelektualnej (np. z opłat należności licencyjnych).
W zasięgu są też:
- europejskie fundusze – program Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki 2021-2027, z którego innowacyjni przedsiębiorcy mogą pozyskać dotacje, instrumenty finansowe, kapitałowe oraz gwarancyjne i instrumenty łączące finansowanie zwrotne i dotacyjne,
- środki na innowacje ze źródeł rządowych, np. Sieć Otwartych Innowacji – którego celem jest kreowanie i wsparcie transakcji transferu technologii do tego mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. W drodze grantów umożliwia refinansowanie kosztów transferu technologii do 70% oraz
- wsparcie prywatnych inwestorów.
O ciekawych słów kilka…
Metodą inwestowania w innowacje, na które szczególną uwagę zwraca WIPO są fundusze venture capital. Z tym typem finansowania są głównie związane losy startup’ów. VC, inaczej zwane kapitałami wysokiego ryzyka, jest formą finansowania o charakterze własnościowym – tym samym, inwestor staje się współwłaścicielem spółki, której pomysł wspiera. Takie rozwiązanie przenosi dużą część ryzyka z pomysłodawcy, często młodego przedsiębiorcy, na inwestora, który zyskuje dopiero wtedy, gdy finansowana spółka podniesie swoją wartość. Dzięki takiemu modelowi wsparcia powstał Amazon, czy Facebook.
Wśród bardziej znanych działających w Polsce tego typu funduszy inwestycyjnych jest, np. Black Pearls Advisory SA (znane inwestycje: Tiketto – portal sprzedaży biletów na imprezy i wydarzenia kulturalne) czy Experior Ventrure Fund (firma taksówkarska iTaxi).
Zgodnie z raportem GII również polski rynek venture capital odnotował w zeszłym roku znaczny spadek – wartość rynku zmalała o 42%, ale ten rok wygląda bardziej obiecująco. W komentarzu do raportu PFR Ventures za III kwartał 2024 roku Karol Lasota prezes Inovo VC potwierdza, iż w tym okresie nie brakowało ciekawych transakcji i wieszczy powrót polskiego rynku VC na ścieżkę wzrostu, a nawet zbliżenie się do rekordowych poziomów z poprzednich lat.
Wisienką na torcie w tematyce venture capital w Polsce jest fundusz Better Europe, który wspaniale wkomponowuje się we wnioski WIPO dotyczące rosnącej roli social enterprise. Jest to pierwszy fundusz EuSeFF (European Social Entrepreneurship Funds) na rynku Europy Środkowo-Wschodniej, który za cel obrał wspieranie przedsiębiorczości społecznej na terenie Unii Europejskiej i Ukrainy. Jak mówi Ludwik Sobolewski prezes zarządu – Better Europe jest alternatywnym funduszem inwestycyjnym, który łączy inwestowanie w wartości społeczne i humanistyczne z osiąganiem wartości finansowych. Zgodnie z regulacjami, co najmniej 70% aktywów funduszu powinno być przekazane na inwestycje generujące korzyści dla społeczności.
Private equity w odróżnieniu do VC inwestują w podmioty, które mają już określoną pozycję i pewną dojrzałość rynkową, poszukujące jedynie dodatkowego źródła finansowania swojego dalszego rozwoju. Tym samym, to znacznie mniej ryzykowna forma inwestowania, więc wiąże się z niższą stopą oczekiwanego zwrotu z inwestycji.
Aniołowie biznesu – finansowanie innowacji przez prywatnych inwestorów, również w zamian za część akcji lub udziałów wspieranej spółki. Podobnie do funduszy kapitałów podwyższonego ryzyka, inwestują w podmioty na wczesnym etapie rozwoju, mają jednak zupełnie odmienny od nich model działania. Funkcjonują jako osoby fizyczne lub ich zrzeszenia, często zachowując anonimowość. Aniołowie biznesu inwestują własne fundusze, stąd są to kwoty niższe w porównaniu z VC, dlatego też na to wsparcie raczej mogą liczyć mniejsze firmy. Główną jednak różnicą i ogromną wartością tej formy finansowania jest fakt, iż zwykle anioł biznasu ma znacznie większe doświadczenie w prowadzeniu firmy od podmiotu wspieranego, więc oprócz nakładów finansowych, oferuje także swoją wiedzę merytoryczną oraz sieć kontaktów biznesowych.
Przykładami znanych firm, które powstały dzięki inwestycji osoby prywatnej są Starbucks czy Dell, a w Polsce: Jutro Medical – aplikacja medyczna, Ramp Network – usługa kryptowalutowa, Booksy – aplikacja do rezerwowania różnych usług, czy Your KAYA – marka produktów menstruacyjnych i kosmetyków.
Szukając potencjałów – innowacyjnych pomysłów Polaków przykładów kilka
Małe co nieco dla wielbicieli kawy: EcoBean to wywodzący się z Wydziału Chemicznego Politechniki Warszawskiej startup, który opracował metodę pełnego przetwarzania odpadów (fusów) kawowych na surowce o niskim śladzie węglowym, tj. olej kawowy, antyoksydanty, polilaktyd (PLA), ligninę oraz dodatki białkowe. Firma prowadzi budowę pierwszego na świecie obiektu, który ma w pełni waloryzować odpady kawowe, a jest ich w skali światowej zatrważająca ilość. W samej Europie każdego dnia powstaje 9 tyś ton fusów kawowych. Docelowo polska spółka planuje przetwarzać 20 tyś ton fusów rocznie, w 7 rafineriach.
Eco-rozwiązań ciąg dalszy: FibriTech – zespół tego startupu wypracował pierwszą technologię łączenia włókien roślinnych w trójwymiarowe funkcjonalne struktury. Dzięki temu może on tworzyć nowe produkty, będące eko-alternatywą dla plastiku, wełny mineralnej, styropianu i innych szkodliwych materiałów. Produkty spółki mogą przyczynić się do szerzenia proekologicznych rozwiązań w wielu branżach przemysłu i budownictwa.
Wsparcie dla rodziców: The Village – startup kieruje usługi do rodziców, poszukujących opieki dla dziecka lub osób chcących założyć własną działalność w tym sektorze. The Village to marketplace umożliwiający znalezienie miejsca dla najmłodszych w jednym z wielu przedszkoli i żłobków. Platforma wspiera również istniejące placówki w znalezieniu kierunku rozwoju działalności oraz daje zaplecze w postaci porad z zakresu opieki nad dziećmi, z naciskiem na komunikację i rozwój społeczno-emocjonalny.
Dla miłośników czworonogów: Petsy największy w Polsce i najszybciej rosnący marketplace łączący właścicieli psów i kotów ze opiekunami (petsitterami). Środki na dopracowanie platformy oraz rozwój startup’u na pierwszym zagranicznym rynku – w Czechach pochodziły od aniołów biznesu.
Grunt to zdrowie:
- Vivid Mind Health łączy zaawansowaną sztuczną inteligencję z opracowaną Technologią Obiektów Dźwiękowych. Rozwiązanie umożliwia identyfikację pierwszych objawów chorób neurodegeneracyjnych na podstawie analizy głosu pacjenta, co może zrewolucjonizować diagnostykę i terapię demencji.
- FindAir – startup zajmujący się tworzeniem sprzętu i oprogramowania zbierającego dane o stosowaniu leków w leczeniu astmy oraz przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), monitorowania stanu zdrowia pacjenta oraz komunikacji z jego lekarzem.
- ElevenLabs i ich technologia syntezy mowy pozwalająca generować głos na podstawie tekstu oraz klonować go w oparciu o dostępne próbki dźwięku. Wspaniałe rozwiązanie dla twórców audiobooków, producentów reklam, wirtualnych asystentów, ale jak się okazuje nie tylko. Rozwijane przez spółkę narzędzia mogą pomóc osobom z niepełnosprawnościami w porozumiewaniu się. ElevenLabs dostarczył technologię do generowania głosów AI do rozwiązania Lenovo i Fundacji Scotta-Morgana stworzonego z myślą o osobach z ALS (stwardnieniem zanikowym bocznym), które często tracą zdolność mówienia.
Na podbój kosmosu: CreoTech Instruments S.A. – spółka tworząca nowoczesne technologie, kluczowe m.in. dla przemysłu kosmicznego, jak satelita EagleEye, która
16 sierpnia 2024 roku poleciała na orbitę okołoziemską. A to tylko jeden z przykładów jej 26 zrealizowanych dla sektora kosmicznego projektów.
Jako że w kosmosie zimno, ogrzejmy się ciepłem pozyskanym z rodzimych elastycznych ogniw fotowoltaicznych: Saule Technologies – pionier fotowoltaiki perowskitowej, które w odróżnieniu do powszechnych ogniw krzemowych, są cienkie, lekkie i zdolne do wydajnej pracy także w mniej oświetlonych warunkach, czy nawet w sztucznym świetle. Ogromną zaletą tego rozwiązania są niskie koszty ich produkcji. Firma w 2021 roku uruchomiła we Wrocławiu pierwszą na świecie linię produkcyjną takich ogniw.
Patrząc na wyniki Polski w rankingu GII trzeba przyznać, że nadal dążymy do średniej światowej, ale warto zauważać też, że Polska pomału staje się atrakcyjnym miejscem do inwestowania, oferując inwestorom wiele talentów, jak na międzynarodowe standardy, niskie kosztów ich pozyskiwania oraz zachęty obliczone na uatrakcyjnienie naszego kraju jako miejsca, gdzie warto prowadzić działalność. Warto również budować świadomość innowacyjności Polaków i polskich firm, doceniać wysiłki, dając wiatr w żagle kolejnym wizjonerom.
Tygodnik „Wprost” od 2011 roku przyznaje innowacyjnym przedsiębiorstwom, instytucjom i osobom w Polsce nagrody Innowatory „Wprost”.
28 października podczas Gali „Od transformacji do innowacji” zostały rozdane kolejne nagrody – Innowator „Wprost” 2024. Tegoroczna gala miała szczególne znaczenie, gdyż w 2024 roku obchodzimy aż dwie ważne dla rozwoju gospodarczego Polski rocznice.
35 lat temu weszła bowiem w życie ustawa liberalizująca działalność gospodarczą – potocznie zwana Ustawą Wilczka, od jednego z jej projektantów – ówczesnego ministra przemysłu Mieczysława Wilczka. Regulacja umożliwiła powstanie milionom prywatnych firm. 20 lat temu zaś Polska przystąpiła do Unii Europejskiej otwierając tym samym nowy rozdział w historii, której karty co dzień są zapisywane przez kreatywnych Polaków, tj. laureaci nagrody w kategorii Przedsiębiorcy 35-lecia. A wśród nich Jerzy Borucki i Andrzej Grabowski, twórcy największej w kraju firmy mleczarskiej ze 100% udziałem polskiego kapitału – Polmlek – od małego zakładu w latach 90 do firmy o międzynarodowym zasięgu, czy Ryszard Florek – twórca rozpoznawalnej na świecie marki Fakro. Założona w 1991 roku firma, dziś funkcjonuje jako grupa, w której skład wchodzi 11 spółek produkcyjnych i 17 dystrybucyjnych, mogąca się pochwalić posiadaniem ponad 170 zgłoszeń patentowych i wzorców użytkowych.