Przewłaszczenie na zabezpieczenie to forma zabezpieczenia, która praktycznie nie występuje w polskim prawie. Nie ma jednego, konkretnego aktu prawnego, który opisywałby cały proces zabezpieczenia. Odniesienia do niego znajdują się w art. 101 ust. 2 ustawy Prawo bankowe. Dlatego też przewłaszczenie jest opcją zabezpieczenia w dużej mierze nieuregulowaną. Opiera się ona głównie na orzeczeniach sądowych. Mimo to, w związku z tym, że taka forma umowy nie jest prawnie zakazana, jest ona dopuszczalna. Na czym polega przewłaszczenie na zabezpieczenie i kiedy można je zastosować?
Co to jest przewłaszczenie na zabezpieczenie?
Przewłaszczenie na zabezpieczenie jest formą zabezpieczenia wierzytelności. Ogólnie rzecz ujmując, polega na przeniesieniu przez dłużnika prawa własności danej rzeczy na wierzyciela lub osoby trzecie, np. poręczyciela. Stanowi to gwarancję interesów wierzyciela. Przewłaszczenie na zabezpieczenie zazwyczaj stosuje się w odniesieniu do pożyczek.
Formy przewłaszczenia na zabezpieczenie
Wyróżniamy dwie formy przewłaszczenia na zabezpieczenie. Możemy mówić o nim, gdy:
- dłużnik przekazuje na wierzyciela prawo własności danej rzeczy, a ten z kolei zobowiązuje się do tego, aby po spłacie wierzytelności, przenieść z powrotem prawo własności na byłego dłużnika – w tym wypadku zazwyczaj konieczne jest spisanie osobnej umowy,
- dłużnik przekazuje własność rzeczy ruchomej na wierzyciela, ale w umowie przewłaszczenia jest zapis o tzw. warunku rozwiązującym, który oznacza, że po zaspokojeniu wierzytelności, rzecz objęta umową automatyczne wraca do byłego dłużnika – ta forma przewłaszczenie na zabezpieczenie dotyczy zwłaszcza nieruchomości.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie pod warunkiem rozwiązującym najczęściej jest używane do przeniesienia własności rzeczy ruchomych. Z kolei przeniesienie własności rzeczy pod warunkiem zawieszającym zwykle stosuje się do nieruchomości i rzeczy ruchomych. W pierwszym przypadku mamy przeniesienie własności po spłacie długu, natomiast w drugim – strona umowy, która nabywa rzecz, zobowiązuje się do zwrotnego przeniesienia własności po wystąpieniu skutku zawieszającego. W tym wypadku zatem wierzyciel staje się właścicielem przewłaszczonej nieruchomości, a jednocześnie zobowiązuje się do zwrotnego przeniesienia własności do niej, gdy zostaną spełnione warunki wskazane w umowie.
Co może być objęte przewłaszczeniem na zabezpieczenie?
Jakie przedmioty mogą być objęte przewłaszczeniem na zabezpieczenie? Przede wszystkim może to być dowolna rzecz, ale należąca do dłużnika. Nie ma bowiem żadnych regulacji prawnych, które wyłączałyby konkretne rzeczy z tego sposobu zabezpieczenia wierzytelności. W związku z tym przeniesienie własności może dotyczyć każdej legalnej rzeczy należącą do dłużnika.
Oprócz tego przedmiot objęty przewłaszczeniem musi być uwzględniony w spisanej między stronami umowie. Dodatkowo należy zadbać o to, aby wartość zobowiązania i rzeczy objętych umową przewłaszczenia miały zbliżoną wartość. Często bywa to trudne do ustalenia, bo strony same podejmują się wyceny przedmiotów, nie korzystają z usług profesjonalnego rzeczoznawcy.
Wątek wyceny przedmiotów jest trudny zwłaszcza w przypadku rzeczy, których wartość zmienia się w czasie. Chodzi tu m.in. o przewłaszczenie samochodu. Jak wiadomo, większość aut z każdym rokiem traci na wartości. Dlatego też najlepszym rozwiązaniem jest umieszczenie w umowie zapisów, które regulowałyby kwestię utraty wartości.
Jakie warunki powinna zawierać umowa przewłaszczenia?
Ważną kwestią przy zawieraniu umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie jest to, aby zawrzeć w niej najważniejsze kwestie. Co zatem powinno się w niej znaleźć? Przede wszystkim należy zacząć od tego, aby określić formę przeniesienia własności – czy będzie ono bezwarunkowe czy ustanowione pod warunkiem rozwiązującym spłatę wierzytelności. W sytuacji, gdy strony zdecydują się na bezwarunkowe przeniesienie własności, konieczny jest zapis, że po spłacie długu, wierzyciel przeniesie zwrotnie własność rzeczy na dłużnika.
Poza tym w umowie przewłaszczenia należy wskazać dokładnie wzajemne prawa. Oprócz tego należy szczegółowo opisać zabezpieczoną wierzytelność, a także to, czy i w jakich sposób strony mogą z niej korzystać. Dodatkowo umowa musi zawierać warunki realizacji prawa własności, a także moment przeniesienia własności.
Poza wyżej wymienionymi rzeczami, w umowie mogą znaleźć się również zapisy regulujące kwestie przestrzegania umowy, a także odnoszące się do korzystania przez dłużnika z przedmiotu przewłaszczenia. Do tego celu można ustanowić osobę nadzorującą. Dobrą praktyką jest także zastosowanie w umowie zapisu mówiącego o obowiązku informowania wierzyciela o:
- możliwości sprzedaży przedmiotu przewłaszczenia po upływie terminu spłaty długu,
- egzekucji z własności lub upadłości dłużnika,
- istnieniu innych form zabezpieczeń na przedmiocie przewłaszczenia i kolejności ich realizacji.
Przewłaszczenie a zastaw i hipoteka – co lepiej wybrać?
Jeśli chcemy chronić np. swoje wierzytelności, to mamy dostępne jeszcze inne opcje, nie tylko przewłaszczenie na zabezpieczenie. Wszystko zależy od sytuacji, w jakiej się znajdujemy. Może się okazać, że zamiast przewłaszczenia lepszym wyborem będzie zastaw lub hipoteka. Te dwa sposoby zabezpieczenia wierzytelności są dokładnie określone przez przepisy, więc też łatwiej jest dochodzić swoich praw z ich tytułu.
Zastaw na rzeczy ruchomej polega na tym, że właściciel tej rzeczy, czyli zastawca, oddaje rzecz wierzycielowi – zwanemu inaczej zastawnikowi, lub wspólnie ustalonej osobie trzeciej. Dzieje się tak, w celu zabezpieczenia przysługującego wierzycielowi roszczenia wobec zastawcy. Warto wspomnieć, że taki zastaw wiąże się z zakazem używania zastawionej rzeczy przez dłużnika. W przypadku zastawu rejestrowego własność pozostaje przy zastawcy – z zastrzeżeniem, że można ją stracić w razie konieczności dochodzenia z przedmiotu zastawu spłaty wierzytelności. Taki zastaw jest ograniczony różnymi formalnościami, a także ma dziesięcioletni okres spłaty. Jego przekroczenie jest jednoznaczne z koniecznością spisania nowej umowy.
Z kolei w przypadku przewłaszczenia dla wierzyciela jest to korzystniejsze, ponieważ otrzymuje on większe uprawnienia niż posiadałby przy zastosowaniu zastawu. Zastosowanie przewłaszczenia obniża ryzyko, a także koszty zabezpieczenia wierzytelności, ponieważ przedmiot, która jest zabezpieczeniem, jednocześnie staje się własnością wierzyciela.
Inną opcją jest hipoteka. Jest ona ograniczonym prawem rzeczowym na nieruchomości i służy zabezpieczeniu wierzytelności. Na mocy hipoteki wierzyciel może dochodzić swoich praw i to wobec każdoczesnego właściciela objętej nią nieruchomości. W tym przypadku nie dochodzi do przeniesienia własności nieruchomości. Hipoteka ustaje w momencie wygaśnięcia zabezpieczonej wierzytelności.
Gdy dłużnik, nie spłaca swoich zobowiązań, to wierzyciel musi dochodzić swoich roszczeń w drodze postępowania egzekucyjnego – niestety w tym przypadku nie może samodzielnie sprzedać lub przejąć nieruchomości, która obciążona jest hipoteką. Dłużnik jest lepiej chroniony przed utratą przedmiotu umowy. W tym wypadku przewłaszczenie na zabezpieczenie nieruchomości wydaje się lepszą opcją. Daje wierzycielowi prawa, których nie ma w przypadku hipoteki, np. może sprzedać lub wynająć nieruchomość, zaliczając uzyskaną cenę na poczet wierzytelności i to bez konieczności wszczynania postępowania egzekucyjnego.
Na czym polega przewłaszczenie nieruchomości?
Przewłaszczenie nieruchomości to temat, który budzi spore kontrowersje. Jest to bowiem umowa, w której dłużnik przenosi własność nieruchomości na wierzyciela w zamian za świadczenie pieniężne. Na mocy tej umowy wierzyciel może zarządzać nieruchomością w takim zakresie, jaki jest konieczny dla zabezpieczenia swojej wierzytelności, ale jednocześnie pozostawia możliwość korzystania z przedmiotu przewłaszczenia przez dotychczasowego właściciela.
W przypadku tego rodzaju zabezpieczenia wierzyciela rażący jest fakt, że dla wielu osób/firm hipoteka może być sposobem na obejście przepisów dotyczących obrotu nieruchomościami, a także formalności związanych z ich nabywaniem. Firmy, które udzieliły dłużnikowi finansowania, mogą zataić przed klientem fakt, że tak naprawdę w momencie podpisania umowy przestaje on być właścicielem swojej nieruchomości i w przypadku nawet chwilowych opóźnień w realizacji zobowiązań w spłacie pożyczki, może stracić nieruchomość. Wierzyciel może bowiem wypowiedzieć umowę i sprzedać nieruchomość bez przeprowadzenia jakiegokolwiek procesu egzekucyjnego. Właśnie brak postępowania egzekucyjnego jest bardzo problematyczny dla dłużnika i uniemożliwia mu dochodzenie swoich praw. W związku z tego wiele banków i funduszów hipotecznych po prostu nie uznaje tej metody zabezpieczenia wierzytelności, odcina się od niej, zwłaszcza że nie ma jednoznacznej wykładni, która regulowałaby przewłaszczenie.
Czytaj też:
Czy kredyt hipoteczny jest kredytem konsumenckim? Jakie są różnice?