W polskim prawie spadkowym testament daje pełną swobodę decydowania o majątku, ale jednocześnie niesie ryzyko dla rodziny. Jeden zapis może sprawić, że najbliżsi spadkodawcy zostaną całkowicie pominięci albo otrzymają jedynie symboliczny udział. Warto wiedzieć, jakie mechanizmy przewiduje prawo i co zrobić, by nie stracić wszystkiego.
Wydziedziczenie
Jeśli testament nie istnieje, dziedziczenie odbywa się na podstawie przepisów ustawowych – w pierwszej kolejności dzieci, małżonek czy wnuki. Jednak gdy zmarły pozostawił testament, decydują jego zapisy. W praktyce oznacza to, że całość spadku może trafić do jednej osoby – nawet spoza rodziny – a pozostali zostają z niczym.
Do najważniejszych zapisów, które mogą pozbawić majątku, należy wydziedziczenie. Spadkodawca może pozbawić prawa do zachowku dzieci, wnuków, małżonka czy rodziców, jeśli uzasadni to rażącą niewdzięcznością, popełnieniem przestępstwa wobec niego czy uporczywym uchylaniem się od obowiązków rodzinnych. Jeśli sąd uzna wydziedziczenie za skuteczne, spadkobierca nic nie otrzymuje.
Inną możliwością jest zapis całego majątku na rzecz jednej osoby. Wówczas reszta spadkobierców ustawowych nie dziedziczy nic, poza prawem do zachowku. Częstą praktyką są także darowizny przekazane za życia – np. mieszkanie – które testament traktuje jako rozliczenie udziału spadkowego. Wtedy inni spadkobiercy mogą zostać z minimalną częścią lub bez niczego.
Zapis windykacyjny
Od 2011 roku istnieje również możliwość zapisu windykacyjnego. Pozwala on wskazać konkretną osobę, która ma otrzymać np. mieszkanie czy firmę, co wyłącza dany składnik majątku z ogólnego podziału. Testator może też wprowadzić warunki – np. ukończenie studiów czy opiekę nad grobem rodzinnym. Brak ich spełnienia powoduje utratę prawa do dziedziczenia.
Ochroną dla najbliższych jest instytucja zachowku. Dzieci, wnuki, małżonek i rodzice mogą domagać się zapłaty określonej kwoty, nawet jeśli zostali pominięci w testamencie. Standardowo zachowek wynosi połowę udziału ustawowego, a w przypadku osób małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy – dwie trzecie. Wyjątkiem są sytuacje wydziedziczenia lub stwierdzenia niegodności dziedziczenia.
Osoby pokrzywdzone testamentem mogą walczyć w sądzie – podważając ważność dokumentu (np. z powodu wad formalnych czy braku zdolności testatora), żądając zachowku lub zaliczenia darowizn.
Aby uniknąć konfliktów rodzinnych, warto sporządzić testament jasno i najlepiej u notariusza. Precyzyjne wskazanie spadkobierców i przedmiotów dziedziczenia oraz uwzględnienie prawa do zachowku zmniejsza ryzyko sporów i unieważnienia dokumentu.
Czytaj też:
Groźba, błąd, brak podpisu. Oto kiedy testament traci mocCzytaj też:
Zachowek ma termin ważności. Kiedy tracisz prawo do spadku?