Dyskusje na temat statusu młodych naukowców trwają od lat, a nowych argumentów dostarczyła znowelizowana Ustawa o szkolnictwie wyższym. Wprowadzone w maju zmiany m.in. regulują funkcjonowanie szkół doktorskich i łagodzą konsekwencje związane z wynikami oceny jakości działalności naukowej.
Zgodnie z definicją ustawy o szkolnictwie wyższym, młody naukowiec to osoba prowadząca działalność naukową, która jest doktorantem lub nauczycielem akademickim i nie posiada stopnia doktora. Jeśli jednak posiada ten tytuł naukowy, to od jego uzyskania nie może upłynąć więcej niż 7 lat i naukowiec musi być zatrudniony na uczelni bądź innej instytucji działającej w ramach systemu szkolnictwa wyższego i nauki.
Ustawa 2.0 miała otworzyć drzwi do kariery szerszemu gronu młodych badaczy i ułatwić im rozwój. Jak jest w praktyce? Okazją do rozmowy o ramach prawnych, realiach, szansach i wyzwaniach, przed którymi stają początkujący naukowcy, stało się Forum Ekonomiczne w Karpaczu. W trakcie debaty „Wprost” sekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki prof. dr hab. Włodzimierz Bernacki i przedstawiciele młodych naukowców wymieniali się doświadczeniami i uwagami na ten temat.
Prof. Włodzimierz Bernacki podkreślił, że osoby stawiające pierwsze kroki w środowisku naukowym mogą korzystać z dodatkowych form wsparcia. Są wśród nich takie programy jak „Perły Nauki”, czy konkursy dla młodych badaczy organizowane przez Narodowe Centrum Nauki czy Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Młodzi naukowcy napotykają jednak przeszkody, z których Ministerstwo Edukacji i Nauki zdaje sobie sprawę. Jedną z nich jest bardzo ograniczona pula wakatów na uczelniach
Prof. Bernacki wskazał, że problemem jest zjawisko „odwróconej piramidy” – mała liczba ofert dla młodych naukowców, którzy mogliby się realizować jako dydaktycy. W opinii przedstawiciela MEiN wynika to z małej dynamiki wymiany kadr. – Jestem orędownikiem przyjęcia jednego rozwiązania: jeśli ktoś z uczonych decyduje się przejść na emeryturę, nie powinien po jednodniowej przerwie wracać na uniwersytet na to samo miejsce – wskazał prof. Bernacki. Zapowiedział, że przyszłe działania ministerstwa będą skupiały się na stworzeniu miejsc dla młodych doktorów.
O realiach życia młodego naukowca mówił jeden z najmłodszych polskich profesorów – Mateusz Hołda z Katedry Anatomii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Niespełna 30-letni badacz sam korzystał z projektów Narodowego Centrum Nauki. – To pomogło w karierze. Młody naukowiec, żeby istnieć i żeby móc podążać ścieżką nauki, musi zdobyć grant. Bez finansowania badań dzisiaj w Polsce nie można zrobić kariery naukowej – stwierdził prof. Hołda. – Jeśli ktoś tego grantu nie zdobędzie na początkowym etapie swojej kariery naukowej, to ta kariera zakończy się na doktoracie – mówił. – Każde pieniądze zdobyte na badania pozwalają nam na rozwój. Nie tylko swój, ale także zakładu, katedry, w której działamy. Dzisiaj nauki nie da się uprawiać bez pieniędzy, bez finansowania zewnętrznego. Nauka bez pieniędzy może być tylko odtwórcza – przekonywał jeden z najmłodszych polskich profesorów.
Wyzwania, które stoją przed przedstawicielami nauk ścisłych, przybliżyła dr hab. inż. Alicja Kazek-Kęsik, członkini Rady Młodych Naukowców. – Jest wiele wyzwań, przede wszystkim z dostępem do infrastruktury badawczej – podkreślała. Przyznała jednak, że istnieje wiele możliwości pozyskiwania funduszy na badania w naukach inżynieryjno- technicznych.
Perspektywę humanistów przedstawiła Mariola Pirek, przewodnicząca Zarządu Samorządu Doktorantów UKSW w Warszawie. – W odniesieniu do każdej dyscypliny naukowej moglibyśmy postawić tezę, że naukowiec musi być wszechstronny – przekonywała Pirek, nawiązując do konieczności umiędzynarodowienia nauki, innowacyjności, interdyscyplinarności, jak również wdrażania zdobyczy naukowych w biznesie.
Rozmówcy wskazywali, że poza sprawnym korzystaniem z programów i grantów istotna jest opieka mentorska i ułatwienie procesu odnalezienia się w środowisku naukowym. Przewodniczący Rady Młodych Naukowców dr Igor Kilanowski mówił, że równie ważne co finansowanie, jest wyznaczenie perspektywy kariery naukowej młodej osoby. – Młody naukowiec, żeby otrzymać stopień doktora, musi mieć mistrza zaznaczył. Wtórował mu mgr inż. Jarosław Olszewski, przewodniczący Krajowej Reprezentacji Doktorantów. – Młodzi naukowcy stanowią motor napędowy i są niewątpliwym wsparciem rozwoju uczelni. Nie kto inny jak doktoranci i studenci mogą zdobycze naukowe przekuć w wyniki, które będą rodziły innowacje i kolejne odkrycia – podkreślał.
– Robimy coś albo dlatego, że to lubimy, albo jest osoba, która nas zafascynowała pewnym elementem. To jest dużym problemem, żeby znaleźć taką osobę, która też będzie chciała kogoś wziąć pod swojego skrzydła, żeby mógł się rozwinąć – mówił dr Mateusz Grochowski, przewodniczący Parlamentu Studentów RP. Jak podkreślił, kluczowe jest, by już w trakcie studiów młodzi ludzie byli uczeni odnajdywania się w świecie grantów, składania wniosków i pozyskiwania funduszy.
Prof. dr hab. Włodzimierz Bernacki przyznał, że MEiN od dłuższego czasu stara się uczynić procedury przyznawania grantów bardziej transparentnymi. Temu ma służyć nowelizacja dotycząca Narodowego Centrum Nauki. – Nie może być tak, że młody uczony składa wniosek, po czym jest negatywna opinia, a odwołanie trafia do tego samego gremium – tłumaczył sekretarz stanu w MEiN. Jedną ze zmian ma być wprowadzenie niezależnej drugiej instancji.
Ustawa o szkolnictwie wyższym daje osobom z tytułem doktora wyjątkowe możliwości sięgania po granty i stypendia. Chodzi o to, by wzmocnić zapał twórczy młodych naukowców, a dużą rolę w tej kwestii mają do odegrania uczelnie. – Proszę młodych, aby wywierali presję. Mają w postaci MEiN wsparcie i orędownika – zaznaczył prof. Bernacki.
Debata została zorganizowana we współpracy z Ministerstwem Edukacji i Nauki.
Zapraszamy do obejrzenia wywiadów z uczestnikami debaty:
- prof. Włodzimierz Bernacki sekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki: Jak resort edukacji patrzy na młodych naukowców, którzy upominają się o swoje?
- Mariola Pirek, Przewodnicząca Zarządu Samorządu Doktorantów UKSW w Warszawie: Jak obecnie wygląda sytuacja zrzeszania się studentów i doktorantów w Polsce?
- Dr Igor Kilanowski, Przewodniczący Rady Młodych Naukowców: Powinniśmy nieustannie ewaluować przepisy, które obowiązują w polskiej nauce i edukacji wyższej
- Wojciech Murdzek, Sekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji i Nauki: Polska nauka wciąż traci talenty na rzecz gospodarki. Musimy nad tym pracować