Wraz z transformacją ustrojową w Polsce, która zaczęła się w 1989 r., konieczne było uporządkowanie wielu obszarów państwa. W tym celu powołano nowe instytucje i organy administracji państwowej. Podmioty te miały pomóc w ukierunkowaniu działań rozwoju naszego kraju. Jedną z takich instytucji była Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, która monitorowała rynek inwestycyjny i stała na straży swobodnego obrotu instrumentami. Czym zajmowała się ta instytucja, dlaczego już nie istnieje i jakim podmiotem ją zastąpiono?
Czym była Komisja Papierów Wartościowych i Giełd?
Komisja Papierów Wartościowych i Giełd (w skrócie KPWiG) powstała w 1991 roku na mocy Ustawy prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszami powierniczymi. Jej zadaniem było sprawowanie nadzoru nad działaniem rynku papierów wartościowych w Polsce. Był to organ administracji państwowej, który kontrolował, czy przestrzegane są reguły uczciwego obrotu i konkurencji w obrocie papierami wartościowymi. Pierwsze posiedzenie KPWiG odbyło się 3 czerwca 1991 roku.
W kolejnych latach kompetencje Komisji Papierów Wartościowych poszerzyły się. Zostały rozszerzone poprzez Ustawę prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi z 21 sierpnia 1997 roku. Na mocy tej ustawy KPWiG zaczęła wtedy sprawować również kontrolę nad giełdami towarowymi.
Komisja Papierów Wartościowych i Giełd działała na rynku nieprzerwanie przez piętnaście lat. Jednak z dniem 19 września 2006 roku przestała istnieć, ponieważ została zastąpiona przez Komisję Nadzoru Finansowego – czyli organ, która do tej pory sprawuje nadzór nad rynkiem finansowym w naszym kraju.
Struktura KPWiG
W skład Komisji Papierów Wartościowych i Giełd wchodziło 9 osób. Składała się z przewodniczącego, dwóch zastępców i sześciu członków, którzy byli przedstawicielami poniższych organów:
- ministra finansów,
- ministra gospodarki,
- ministra rolnictwa i gospodarki żywnościowej,
- ministra Skarbu Państwa,
- prezesa Narodowego Banku Polskiego,
- prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Wybór przewodniczącego Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, a także jego odwołanie leżało w kompetencjach prezesa Rady Ministrów i odbywało się na wspólny wniosek ministra finansów i prezesa Narodowego Banku Polskiego.
Zadania Komisji Papierów Wartościowych i Giełd
Komisja Papierów Wartościowych i Giełd miała być organem nadzorczym rynku kapitałowego. Dlatego też jej zadania skupiały się właśnie na rynku finansowym.
Jej celem było kontrolowanie, czy podmioty uczestniczące w rynku, przestrzegają konkurencji i czy panuje swobodny obrót instrumentami finansowymi. Oprócz tego miała pomagać w sprawnym funkcjonowaniu rynków. Celem Komisji Papierów Wartościowych była również ochrona interesów inwestorów, a także popularyzacja wiedzy na temat rynku kapitałowego.
Oprócz tego do celów KPWiG należało wprowadzenie standardów, które byłyby zgodne ze standardami krajów członkowskich Międzynarodowej Organizacji Komisji Papierów Wartościowych.
Zadania Komisji koncentrowały się na osiągnięciu postawionych sobie celów opisanych wyżej. Dlatego też do głównym należało sprawowanie nadzoru nad rynkiem finansowym, a także dopuszczanie do obrotu publicznego papierów wartościowych. KPWiG odpowiadała również za monitorowanie, czy podmioty rynku kapitałowego przestrzegają zasad uczciwego obrotu i konkurencji – najpierw dotyczyło to jedynie obrotu papierami wartościowymi, jednak po zmianach w prawie i rozszerzeniu zadań KPWiG, także giełd towarowych.
Komisja Papierów Wartościowych i Giełd nadzorowała działalność podmiotów takich jak:
- domy maklerskie,
- firmy inwestycyjne,
- banki prowadzące działalność maklerską,
- agenci firm inwestycyjnych,
- emitenci,
- Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych,
- Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie,
- Towarowa Giełda Energii.
Jednak to nie wszystko, ponieważ kontroli KPWiG podlegały także m.in. banki powiernicze, towarzystwa, a także inne podmioty, które obsługiwały np. fundusze inwestycyjne.
Do zadań Komisji Papierów Wartościowych i Giełd należała również ochrona inwestorów, a także przekazywanie rzetelnych informacji dotyczących rynku papierów wartościowych, udzielanie zezwoleń na prowadzenie domów maklerskich oraz ich kontrola pod kątem spełniania wymogów finansowych.
Oczywiście wszelka działalność Komisji opierała się na ścisłej współpracy z Narodowym Bankiem Polskim, a także innymi podmiotami w zakresie kształtowania polityki gospodarczej kraju.
Działalność na arenie międzynarodowej
W wypełnieniu poszczególnych celów przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd pomocna była również jej działalność na arenie międzynarodowej. Dlatego też KPWiG dołączyła do Międzynarodowej Organizacji Komisji Papierów Wartościowych (IOSCO – International Organization of Securities Commissions) i została jej członkiem. Celem IOSCO było wypracowywanie jednakowych standardów dla krajów członkowskich, a także podejmowanie wspólnych kroków w zakresie sprawnego funkcjonowania rynków finansowych tych państw.
Warto podkreślić, że w 2001 r. z inicjatywy Komisji Papierów Wartościowych i Giełd stworzono tzw. Grupę Konsultacyjną Instytucji Nadzorujących i Regulujących Rynki Kapitałowe Państw Kandydujących do Unii Europejskiej. Miała ona na celu wymianę doświadczeń dotyczących wdrażanych regulacji Unii Europejskiej, a dodatkowo była formą wsparcia i współpracy w kwestii wejścia do UE.
Grupa ta składała się z kilkunastu państw. Tworzyły ją: Polska, Albania, Bułgaria, Bośnia i Hercegowina, Czechy, Cypr, Chorwacja, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia, Turcja oraz Węgry.
KNF, czyli następca KPWiG
Jak wspomnieliśmy wyżej, Komisja Papierów Wartościowych i Giełd to organ, który już nie istnieje. Jego zadania przejęła Komisja Nadzoru Finansowego, którą powołano Ustawą z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym. KNF przejęła nie tylko zadania KPWiG, ale także innych podmiotów, takich jak:
- Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych,
- Komisja Nadzoru Bankowego
- oraz Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego.
Dlaczego jeden podmiot przejął tak wiele organizacji? To był celowy zabieg. W ten sposób chciano stworzyć jedną organizację, która będzie miała większe kompetencje. Dodatkowo powołanie KNF miało skutkować większą skutecznością prowadzonych kontroli, a tym samym lepszą i szybszą realizacją powierzonych zadań. A to było możliwe tylko dzięki temu, że nadzór nad rynkiem wreszcie był zintegrowany. Obecnie działania KNF dotyczą bowiem zarówno rynku kapitałowego, jak i praktycznie całego rynku finansowego.
Komisja Nadzoru Finansowego sprawuje więc nadzór nad:
- rynkiem kapitałowym,
- bankowym,
- terminowym,
- emerytalnym,
- ubezpieczeniowym,
- usług płatniczych.
Wszelkie spory powstałe pomiędzy stronami rynku finansowego są rozstrzygane przez Sąd Polubowny utworzony przy KNF.
Komisja Nadzoru Finansowego ma wiele zadań. Do głównych należy przede wszystkim podejmowanie działań wpływających na prawidłowe funkcjonowanie rynku kapitałowego. Oprócz tego KNF zajmuje się również nadzorem nad działalnością podmiotów mu podległych, a także wykonywaniem przez nadzorowane podmioty obowiązków związanych z uczestnictwem w obrocie na rynku kapitałowym. Nadzór KNF ma za zadanie zapewnić prawidłowe funkcjonowanie rynku kapitałowego, a więc zarówno bezpieczeństwo obrotu instrumentami finansowymi, a także ochronę inwestorów, jak i innych uczestników rynku oraz monitorowanie przestrzegania reguł uczciwego obrotu.
Innym ważnym zadaniem stawianym przed Komisją jest edukacja finansowa. KNF odpowiada za działania edukacyjne i informacyjne dotyczące funkcjonowania rynku kapitałowego.
Oprócz powyższych Komisja ma za zadanie tworzenie projektów aktów prawnych związanych z funkcjonowaniem rynku kapitałowego, a także wykonywanie innych zadań wynikających z ustaw. Nadzór nad działaniami Komisji Nadzoru Finansowego sprawuje prezes Rady Ministrów.