Polska ma przed sobą wiele wyzwań związanych ze zmianami cywilizacyjnymi, demografią i transformacją rynku pracy. Jesteśmy starzejącym się społeczeństwem – do roku 2024 (wg szacunków Eurostat) ok. 25% z nas będzie w wieku 55-64 lat. Obecnie ponad połowa osób w tym wieku nie jest czynna zawodowo. Wiele jest też do zrobienia w temacie naszego zdrowia psychicznego. Niepokojąco rośnie liczba dzieci i młodzieży wymagających pomocy specjalistycznej ze względu na zaburzenia psychiczne. W połączeniu z niedoborem lekarzy specjalizujących się w psychiatrii dziecięcej, stanowi to w naszym kraju niezwykle istotny problem.
Ważnym zadaniem jest aktywizacja osób, które mogłyby podjąć pracę, ale napotykają przeszkody. Z powrotu do pracy rezygnuje wiele kobiet, które nie mogą zapewnić dzieciom zorganizowanej opieki. Zaledwie 14% dzieci do lat 3 jest objętych opieką instytucjonalną. Zbyt mało jest też aktywnych zawodowo osób z niepełnosprawnością (niewiele ponad 26%). Taka sytuacja wymaga podjęcia zdecydowanych działań.
Ogromnym wyzwaniem dla nas – jako społeczeństwa, instytucji publicznych i samorządowych (w tym instytucji rynku pracy, opieki socjalnej oraz placówek edukacyjnych) – jest obecnie pomoc uchodźcom z Ukrainy. Ich liczba u nas sięgnęła już 2 mln osób. „Z powodu ataku na naszych wschodnich sąsiadów, stanęliśmy w obliczu nowej rzeczywistości geopolitycznej i wyzwań na taką skalę, z jaką nikt z nas dotąd nie musiał się mierzyć” – podkreśla wiceminister funduszy i polityki regionalnej Małgorzata Jarosińska-Jedynak. Naglącą potrzebą jest dziś wsparcie migrantów, m.in. pod kątem adaptacji na naszym rynku pracy. Dlatego trwają intensywne rozmowy z Komisją Europejską na temat sfinansowania z Europejskiego Funduszu Społecznego niezbędnej i szybkiej pomocy o wymiarze społeczno-bytowym.
CARE to przyjęty 8 marca br. wyjątkowy instrument Komisji Europejskiej, dotyczący działania (w ramach polityki spójności) na rzecz uchodźców w Europie. Daje on możliwość wykorzystania m.in. oszczędności z PO WER do reagowania na obecną sytuację migracyjną, w tym na wszelkiego rodzaju wsparcie dla osób uciekających z Ukrainy.
Zmiany ułatwią unijne pieniądze
Z problemami, jakie mamy do rozwiązania, nie pozostajemy na szczęście bez wsparcia. Jako kraj członkowski Unii Europejskiej możemy liczyć na pomoc Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Polska korzysta z niego już od 2004 r., tj. od momentu naszego wejścia do UE. To kluczowy instrument europejskiej polityki spójności. PO WER, który był współfinansowany z EFS w latach 2014-2020, wsparł ponad 2 mln osób. Ponad 721 tys. młodych osób objęto programami aktywizacji zawodowej, a ponad 498 tys. znalazło pracę lub założyło własną działalność gospodarczą. Ponad 16 tys. lekarzy i 27 tys. pielęgniarek dostało możliwość podnoszenia swoich kompetencji. Mimo skuteczności tych działań, następca PO WER ma wciąż przed sobą wiele wyzwań. Pojawiają się nowe, związane np. z powszechną cyfryzacją, łagodzeniem skutków pandemii czy obecną migracją, rosnącą na skalę, jakiej nasz kraj jeszcze nie doświadczył. Zaplanowane wsparcie jest zatem bardzo szerokie.
Nowy program, określający sposób wykorzystania Europejskiego Funduszu Społecznego Plus przez najbliższe lata, służyć będzie m.in.: poprawie szans osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy, zwiększeniu dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami, podnoszeniu jakości edukacji, ochrony zdrowia, integracji społecznej, rozwojowi usług społecznych.
Na jakie działania zostanie położony szczególny nacisk? Poniżej przedstawiamy dwa flagowe obszary działania nowego programu.
Opieka nad dziećmi do lat 3 – by ułatwić kobietom powrót do pracy
Zgodnie z wytycznymi Rady Europejskiej, 33% dzieci do 3 lat powinno być objętych opieką zinstytucjonalizowaną. W Polsce ten wskaźnik jest szczególnie niski – w 2019 r. wyniósł 15,4%, a w 2024 r. prognozowany jest na 21,7%. Ma to wpływ na aktywność zawodową kobiet. Również tych w wieku 50+, które rezygnują z pracy, aby zająć się wnukami. Problem został dostrzeżony przez Komisję Europejską. Zaleciła ona Polsce poprawę dostępu do miejsc opieki nad dziećmi. Trzeba ich stworzyć więcej w nowo utworzonych i już istniejących żłobkach czy klubach dziecięcych. Dofinansowanie będą otrzymywać przez pierwszych 36 miesięcy funkcjonowania. Z tych pieniędzy skorzystać mogą wszystkie gminy. Chodzi głównie o likwidację tzw. białych plam, czyli miejsc, gdzie nie ma żadnych tego rodzaju placówek. Konieczne też będzie przygotowanie kadry – zarówno organizującej, jak i sprawującej opiekę nad dziećmi. Szkolenia obejmą integrację sensoryczną, pomoc logopedyczną, psychologiczną, rehabilitację i pierwszą pomoc. Pracownicy podmiotów tworzących miejsca opieki będą się dokształcać w ich zakładaniu i prowadzeniu zgodnie z obowiązującymi standardami i przepisami.
Kluby Rozwoju Cyfrowego (KRC) – dla kompetencji cyfrowych
To kolejne działanie FERS zasługujące na szczególną uwagę. Kluby będą tworzone w gminnych instytucjach kultury, edukacji, kształcenia ustawicznego itp. Wg danych GUS, 31,5% użytkowników Internetu (z przedziału wiekowego 16-74 lata) posiadało niski poziom ogólnych umiejętności cyfrowych, a 24,1% – poziom podstawowy. Jednocześnie 13,2% osób z tej grupy wiekowej nigdy nie korzystało z Internetu. Wg indeksu gospodarki cyfrowej i społeczeństwa cyfrowego (DESI) na 2020 r. Polska zajmowała 23. pozycję na 28 państw UE (o 2 miejsca wyższą niż rok wcześniej). Wspieranie kompetencji cyfrowych ma zatem ogromne znaczenie. Działalność KRC kierowana będzie do wszystkich mieszkańców danej gminy, szczególnie tych zagrożonych wykluczeniem społecznym. Oferta obejmie przede wszystkim pomoc w pokonaniu bariery mentalnej, utrudniającej wejście w świat cyfrowy oraz w korzystaniu z e-usług (takich jak bankowość internetowa, e-zakupy, e-zdrowie itp.), a także wsparcie w nabyciu lub doskonaleniu kompetencji cyfrowych.
Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego służą wyrównywaniu szans, poprawie zdrowia, poziomu edukacji, sytuacji zawodowej, dostępu do usług społecznych oraz adaptacji do zmieniających się warunków społeczno - gospodarczych. To pieniądze, które powinny być dobrze wykorzystane, bo mogą efektywnie podnieść standard naszego życia i pomóc w elastycznym reagowaniu na zmieniającą się rzeczywistość.
Program będzie teraz formalnie negocjowany z Komisją Europejską. Jego zakres – odnośnie przeznaczenia i charakteru wsparcia – może ulec jeszcze modyfikacjom.
