Czym jest, a w zasadzie ma być, Centralny Port Komunikacyjny? Jakie są najważniejsze założenia tego projektu dotyczące portu lotniczego oraz rozwoju transportu kolejowego? Wreszcie: na czym polegają kontrowersje związane z CPK i czy krytyczne komentarze to oddolny głos rozsądku, czy nieudolna próba zatrzymania innowacyjnego przedsięwzięcia?
Czym jest Centralny Port Komunikacyjny?
Centralny Port Komunikacyjny, czyli CPK, to specjalny węzeł, który ma powstać pomiędzy Warszawą a Łodzią i który ma stanowić o rozwoju tych dwóch aglomeracji, przy pełnej integracji nie tylko z krajową, ale także z szeroką, międzynarodową siecią tras kolejowych oraz drogowych.
CPK ma być więc przede wszystkim ogromnym portem lotniczym, zbudowanym na obszarze około 3000 hektarów w niedalekiej odległości od Warszawy. Oprócz budowy lotnika i związanego z tym rozwoju transportu lotniczego w centralnej części Polski, inwestycje obejmą w dużym stopniu również rozwój transportu kolejowego i drogowego.
Założeniem jest przy tym, aby przejazd pomiędzy CPK (oraz pobliską Warszawą) a największymi polskimi miastami, możliwy był w czasie nie dłuższym niż 2,5 godziny.
Cała inwestycja ze względu na swoją złożoność, szerokie ujęcie, a także poważne znaczenie dla całego kraju, regulowana jest specjalnymi ustawami: Ustawą z dnia 10 maja 2018 r. o Centralnym Porcie Komunikacyjnym (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 892 ze zm.) oraz Ustawą z dnia 22 lipca 2022 r. o usprawnieniu procesu inwestycyjnego Centralnego Portu Komunikacyjnego (Dz. U. poz. 1846).
CPK – założenia dla portu lotniczego
Jednym z głównych powodów powstania CPK była chęć zbudowania w Polsce portu lotniczego typu hub, czyli węzła przesiadkowego, który będzie obsługiwał intensywne fale przylotowo-odlotowe, w tym również połączenia dalekodystansowe. Dziś chcąc lecieć z Polski na przykład do dalekiej Azji czy Australii, w zdecydowanej większości przypadków przesiadać się trzeba we Frankfurcie nad Menem, Kopenhadze, Budapeszcie, Londynie czy Stambule. Połączeń bezpośrednich z Polski do krajów znajdujących się na drugiej stronie globu jest po prostu bardzo mało.
Centralny Port Komunikacyjny ma się więc stać lotniskiem, ważnym w skali całej Europy, który przy rozwiniętej infrastrukturze kolejowej i drogowej, może być przyczynkiem do rozwoju całego kraju. Rządzący, którzy pomysł budowy lotniska CPK na terenie gminy Baranów ogłosili jeszcze w 2017 roku, podkreślali ten fakt, wskazując, że nie ma możliwości dostosowania do założonych celów żadnego istniejącego już lotniska, znajdującego się w centralnej części Polski (m.in. Lotniska Chopina w Warszawie, przy którym brak miejsca na rozbudowę i które związane jest z oczywistymi ograniczeniami organizacyjnymi ze względu na bliskość osiedli mieszkaniowych). Tego typu inwestycja tworzona od zera, a nie na bazie istniejącego lotniska, oznacza, że przedsięwzięcie jest unikalne w skali całej Europy.
Port lotniczy w Baranowie ma przy tym mieć modułową strukturę, która, ze względu na zabezpieczenie gruntów pod kolejne, planowane etapy inwestycji, pozwolić może na dostosowanie do potrzeb, które w przyszłości będą w stanie wzrosnąć.
Oprócz ruchu pasażerskiego CPK ma obsługiwać także ruch towarowy. Według planów ma to być nawet 1 milion ton ładunków cargo rocznie, co może spowodować, że wokół portu powstaną liczne centra logistyczne.
CPK – założenia programu kolejowego
Założeniem towarzyszącym CPK, obok budowy portu lotniczego, jest także rozwój sieci kolejowej oraz drogowej. Standardem ma stać się połączenie CPK z każdym z największych polskich miast (z wyjątkiem bardzo oddalonego Szczecina) w czasie do 2,5 godziny oraz z prędkością handlową podróży nie mniejszą niż 140 kilometrów na godzinę.
Założono budowę 1600 kilometrów nowych linii kolejowych, w tym także linii dużych prędkości, których początkowym standardem będzie prędkość wynosząca 250 kilometrów na godzinę. W tak zwanym etapie zerowym szybka kolej łączyć ma CPK z Warszawą i Łodzią.
Rozwój kolei odbywać ma się przy tym przy szacunku dla środowiska naturalnego i z ominięciem, w miarę możliwości, obszarów, które są specjalnie chronione (np. obszarów Natura 2000, parków krajobrazowych czy stref ochrony ujęć wód podziemnych oraz powierzchniowych), a także z dostosowaniem projektu do:
- Istniejących planów zagospodarowania terenu (przede wszystkim w formie minimalizacji kolizji z innymi przedsięwzięciami);
- Ukształtowania terenu (w tym także lokalizacji zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz terenów narażonych na powodzie i podtopienia);
- Lokalizacji kopalń, terenów górniczych oraz innych, ważnych z perspektywy całego kraju, miejsc.
Kontrowersje towarzyszące projektowi CPK
Od momentu ogłoszenia projektu nie cichną głosy krytyki wymierzone w samą ideę stojącą za budową Centralnego Portu Komunikacyjnego. Oto tylko niektóre z najczęściej powtarzanych zarzutów względem CPK:
- Brak konkretów dotyczących dokładnej daty zakończenia całej inwestycji oraz wszystkich, szczegółowych kosztów z nią związanych;
- Wielkość inwestycji, która zdaniem niektórych jest zbyt duża;
- Kontrowersje wokół procedury wykupu nieruchomości na terenach, na których powstać ma CPK. W mediach przeczytać i usłyszeć można o gospodarstwach domowych, które przymusowo wywłaszczane są na rzekomo niekorzystnych warunkach. W przeszłości nie zabrakło także strajków osób zamieszkujących tereny inwestycji;
- Zagrożona przyszłość portu lotniczego w Modlinie, który ze względu na bliskość inwestycji, jaką jest CPK, a także lotniska Chopina w Warszawie, może stać się niepotrzebny. Możliwe jest także zmniejszenie znaczenia innych lotnisk znajdujących się w centralnej części kraju;
- Uciążliwości, jakie prawdopodobnie napotkają mieszkańcy gmin sąsiadujących z Centralnym Portem Komunikacyjnym. Problemy związane mogą być szczególnie z hałasem spowodowanym m.in. ciągłymi operacjami lotniczymi;
-
Ryzyka i zagrożenia, na które wskazała Najwyższa Izba Kontroli, a więc:
- Brak opracowania planu finansowego CPK i związane z tym ryzyko niewystarczającego finansowania całego przedsięwzięcia w kolejnych jego etapach;
- Ryzyko wzrostu kosztów projektu;
- Prawdopodobieństwo nieukończenia w wyznaczonym terminie (a więc z końcem 2027 roku) założonej części inwestycji, polegającej na zakończeniu prac budowlanych związanych z pierwszym modułem portu lotniczego.
