Stabilność makroekonomiczna i duży zasób rezerw okazały się bezcenne, gdy zaledwie dwa lata po wybuchu pandemii Polska musiała stawić czoła kolejnemu kryzysowi – tym razem o podłożu geopolitycznym. Agresja zbrojna Rosji przeciw Ukrainie wywołała katastrofę humanitarną i polityczno-gospodarczą, której pełna skala dziś jeszcze nawet nie jest znana. Masowy exodus ludności cywilnej, zaburzenia w łańcuchach dostaw, ograniczenia w podaży surowców energetycznych i żywnościowych, a także zawirowania na rynkach finansowych i silny wzrost awersji do ryzyka – to tylko kilka wyzwań, z którymi świat musiał się zmierzyć.
Wysoki poziom rezerw umożliwia działanie w nadzwyczajnych czasach
Jednym z obszarów działalności NBP, który wpływa na pozycję polskiej gospodarki, jest zarządzanie rezerwami dewizowymi.
Narodowy Bank Polski zarządza rezerwami dewizowymi, dbając o maksymalizowanie ich zyskowności w długim terminie, przy zapewnieniu bezpieczeństwa i zachowania niezbędnego poziomu płynności. NBP inwestuje rezerwy w typowe instrumenty stosowane przez banki centralne. Zdecydowana ich większość jest inwestowana w emisje rządów głównych krajów rozwiniętych, w papiery emitowane przez instytucje międzynarodowe oraz samorządy i agencje rządowe. Istotną część rezerw dewizowych stanowi złoto monetarne.
Na koniec 2022 r. oficjalne aktywa rezerwowe Polski, zarządzane przez NBP, wynosiły 156,5 mld euro, zwiększając się w ciągu ostatniej dekady niemal dwukrotnie. Tempo akumulacji rezerw dewizowych NBP było zgodne z trendem światowym.
Co niezwykle istotne, obecna wielkość aktywów rezerwowych NBP zapewnia zachowanie właściwego poziomu powszechnie stosowanych wskaźników adekwatności rezerw, odzwierciedlających przede wszystkim potencjalne potrzeby bilansu płatniczego w sytuacjach kryzysowych. Fakt ten jest uwzględniany m.in. przy ocenie stabilności makroekonomicznej i finansowej dokonywanej przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy, agencje ratingowe czy też inwestorów zagranicznych. Odpowiedni poziom rezerw wzmacnia więc wiarygodność płatniczą polskiego państwa, co obniża koszt finansowania na rynkach globalnych, również sektora prywatnego.
Dzięki polityce sukcesywnej akumulacji aktywów rezerwowych Narodowy Bank Polski miał u progu kryzysu adekwatny poziom rezerw oraz dysponował odpowiednim zestawem instrumentów, aby – w razie potrzeby – móc przeciwdziałać szokom na rynkach finansowych. W szczególności był gotowy w każdej chwili do wsparcia sektora bankowego lub stabilności rynków finansowych, zareagować na nadmierne wahania kursu złotego, które mogłyby zakłócić sprawne funkcjonowanie rynku walutowego, finansowego lub też negatywnie wpłynąć na stabilność finansową czy skuteczność realizowanej przez NBP polityki pieniężnej.
230 ton złota wspiera bezpieczeństwo finansowe Polski i Polaków w sytuacjach kryzysowych
Jednym z filarów strategii inwestycyjnej NBP jest sukcesywne zwiększanie zasobów złota. W latach 2018–2019 bank centralny zakupił 125 ton złota, zwiększając jego zasób do około 230 ton, co odpowiada około 9 proc. aktywów rezerwowych NBP.
Złoto stanowi istotny składnik rezerw dewizowych banków centralnych. Jest postrzegane jako strategiczny element aktywów. Nie niesie ono ryzyka kredytowego, rozumianego jako możliwość niewywiązania się emitenta z zobowiązań. Złoto nie ma bezpośrednich powiązań z polityką gospodarczą jakiegokolwiek kraju. Istnieją ograniczone zasoby złota, a jego fizyczne cechy to trwałość i praktycznie niezniszczalność. Złoto traktuje się jako tzw. bezpieczną przystań (tzw. safe haven asset), gdyż jego wartość zazwyczaj rośnie w warunkach podwyższonego ryzyka kryzysów finansowych czy też politycznych. Przekłada się to na stosunkowo niskie powiązanie złota z głównymi klasami aktywów, co zwiększa pozytywny efekt dywersyfikacji portfela rezerw dewizowych NBP.
Strategia zarządzania rezerwami walutowymi przyjęta przez Zarząd Narodowego Banku Polskiego w 2020 r. zakłada dalsze zwiększanie zasobów złota, a skala i tempo tego procesu będą zależały od dynamiki oficjalnych aktywów rezerwowych i uwarunkowań rynkowych.
Swobodny dostęp do gotówki dzięki strategicznej gotowości NBP
W pierwszych dniach wojny rosyjsko-ukraińskiej wielu Polakom obserwującym to, co się dzieje za naszą wschodnią granicą, udzieliły się obawy o niepewność jutra. Ten niepokój znalazł odzwierciedlenie w gwałtownym wzroście zapotrzebowania na gotówkę. Bank centralny był na tę okoliczność dobrze przygotowany dzięki przyjętej przez NBP Narodowej Strategii Bezpieczeństwa Obrotu Gotówkowego.
W efekcie Narodowy Bank Polski dysponował wystarczającymi zapasami gotówki, w pełni umożliwiającymi pokrycie zapotrzebowania klientów banków na pieniądz gotówkowy. Wszystkie zamówienia banków były realizowane bez limitów wartościowych, w pełnej strukturze nominałowej, na terenie całego kraju. Dzięki temu szybko udało się opanować panikę i zapewnić klientom banków nieograniczony dostęp do gotówki.
NBP dba o polską gospodarkę i wspiera Ukrainę
Wysoki poziom rezerw dewizowych umożliwił NBP udostępnienie Narodowemu Bankowi Ukrainy linii swapowej na parze dolar amerykański/hrywna do kwoty 1 mld dolarów. Celem tego działania było ograniczenie ryzyka dalszej destabilizacji sytuacji polityczno-gospodarczej Ukrainy, co miałoby negatywny wpływ na stabilność systemu finansowego także w Polsce. Umowa o linii swapowej stanowi istotne wsparcie dla ukraińskiego banku centralnego.
W kwietniu 2023 r. Narodowy Bank Polski poinformował, że – biorąc pod uwagę nadzwyczajne okoliczności związane z trwającą agresją Rosji na Ukrainę – zdecydował o przedłużeniu umowy o linii swapowej na parze walutowej dolar amerykański/hrywna, zawartej pomiędzy bankami centralnymi Polski i Ukrainy w marcu 2022 r.
Warunki umowy pozostały niezmienione: maksymalna wielkość transakcji stanowi równowartość 1 mld dolarów; umowa została zawarta na rok z możliwością jej przedłużenia.
Oprócz wymiaru gospodarczego, kryzys ma też swój dramatyczny wymiar humanitarny, którego jednym z przejawów jest ucieczka milionów ludzi przed bombardowaniami sił rosyjskich. Wielu przedstawicieli dzielnego narodu ukraińskiego znalazło schronienie w Polsce. Ludzie ci często przybywali z wywiezioną z Ukrainy gotówką w hrywnie, której nie mogli łatwo wymienić na złotego. Narodowy Bank Polski podpisał umowę z Narodowym Bankiem Ukrainy, która umożliwiła każdemu dorosłemu uchodźcy z Ukrainy wymianę hrywny (do 10 000 hrywien) na polskiego złotego.
To działanie doceniło międzynarodowe gremium. W marcu 2023 r. Narodowy Bank Polski został jednym z laureatów prestiżowego rankingu Central Banking’s Award 2023. Polski bank centralny został wyróżniony wspólnie z Narodowym Bankiem Ukrainy nagrodą Central Banking’s Currency Manager Award – przyznaną za zarządzanie pieniądzem w obliczu rosyjskiej agresji na Ukrainę. Jak podkreślono w uzasadnieniu nagrody: wspólny program wymiany gotówki zapewnił pomoc ponad 100 tys. uchodźców.
Narodowy Bank Polski pozostaje w gotowości do podejmowania dalszych działań wspierających Narodowy Bank Ukrainy w nadzwyczaj trudnym dla Ukrainy momencie.
Pomoc Ukrainie to przede wszystkim obowiązek moralny, ale także zobowiązanie, któremu Polska nie byłaby w stanie sprostać, gdyby nie solidne podstawy polskiej gospodarki i silna pozycja finansowa banku centralnego, na którą pracowaliśmy sumiennie przez ostatnie lata. Ta ciężka praca i roztropność sprawiły, że Polska jest silnym państwem, a NBP – silnym bankiem centralnym.
NBP dba o edukację społeczeństwa
Wsparcie rozwoju gospodarczego Polski to także edukacja polskiego społeczeństwa i zapewnienie wysoko wykwalifikowanych specjalistów.
Podejmowanie działań służących upowszechnianiu wiedzy o zasadach funkcjonowania rynku finansowego, pobudzaniu postaw przedsiębiorczych, kształtowaniu odpowiedzialności przy podejmowaniu decyzji finansowych, podnoszeniu poziomu znajomości zagadnień ekonomicznych, popularyzowaniu wiedzy na temat ekonomicznego dziedzictwa narodowego oraz promowaniu nowoczesnych postaw wpływających na kształtowanie kapitału społecznego – to bardzo ważna część działalności NBP.
NBP realizuje powyższe cele m. in. poprzez opracowywanie oraz wspieranie projektów edukacyjnych o tematyce ekonomicznej skierowanych do różnych grup odbiorców, zwłaszcza do środowisk szkolnych i akademickich, liderów opinii społecznej oraz środowisk zagrożonych wykluczeniem finansowym.
W 2022 r. Narodowy Bank Polski uruchomił projekt Akademia NBP. To specjalistyczne kursy i studia z dziedziny ekonomii i finansów przeznaczone dla kadry zarządzającej z sektora usług finansowych, chcącej poszerzyć swoją wiedzę w tym zakresie. Tematyka wykładów obejmuje: ekonomię, finanse, bankowość i politykę pieniężną. Zajęcia są prowadzone przez grono uznanych w Polsce i na świecie praktyków rynku.
W 2023 r. Akademia NBP podjęła współpracę z Akademią Kopernikańską – nową instytucją akademicką w Polsce, której jednym z głównych filarów są nauki ekonomiczne. Obie instytucje wspierają projekt studiów podyplomowych MBA (Master of Business Administration) „Bankowość i system finansowy”, realizowany przez Szkołę Główną Mikołaja Kopernika w Warszawie. Zajęcia rozpoczną się już w czerwcu 2023 r. w Warszawie i będą poprowadzone przez wykładowców z Polski i z zagranicy. Tematyka wykładów przybliży zasady funkcjonowania systemu bankowego w gospodarce, w tym rolę banku centralnego, wybrane aspekty działalności banków komercyjnych pod kątem interakcji z bankiem centralnym i systemem nadzorczym, a także funkcjonowanie rynków finansowych, w tym zarządzanie portfelem inwestycyjnym i ryzykiem rynkowym.